Uprawa bzu (lilaka) i jego najpiękniejsze odmiany

A polski bez jak pachniał w maju
W Alejach i w Ogrodzie Saskim,
W koszach na rogu i w tramwaju,
Gdy z Bielan wracał lud warszawski!
Szofer nim maił swą taksówkę
Frajerów wioząc na majówkę,
Na trawkie, pifko i muzykie;
Gnał na sto jeden, na rezykie;(…)
(„Kwiaty polskie” Julian Tuwim)

Uprawa bzu w Polsce

Bez - czyli tak naprawdę lilak pospolity, pochodzący z Bałkanów krzew - jest rośliną stosunkowo łatwą w uprawie w warunkach polskich. Nie ma wielkich wymagań glebowych. Jest też co do zasady odporny na choroby i szkodniki.

Jakie stanowisko wybrać dla uprawy bzu?

Bez (lilak) preferuje słoneczne lub lekko zacienione stanowisko. Ale urośnie też i zakwitnie nawet w cieniu. Optymalne jest dostarczenie mu co najmniej 6 godzin światła słonecznego dziennie. Im więcej słońca otrzymuje, tym obficiej kwitnie.

Jaka gleba dla lilaka?

Bez preferuje dobrze odcedzające się gleby o umiarkowanej wilgotności. Unikaj miejsc, gdzie woda stagnuje, ponieważ to może prowadzić do gnicia korzeni. Gleby żyzne, umiarkowanie wilgotne i o odczynie lekko kwaśnym do lekko zasadowego są najodpowiedniejsze dla wzrostu i rozwoju bzu. 

Bez jest tolerancyjny wobec pH gleby, ale preferuje odczyn lekko kwaśny do lekko zasadowego, czyli około 6,5-7,5 pH. Jeśli gleba jest zbyt kwaśna, można ją wapnować, aby podnieść pH.

Bez nie lubi nadmiaru wilgoci, dlatego ważne jest, aby zapewnić, że gleba nie jest stale mokra (np. drenaż).

Nawożenie, przycinanie, podlewanie bzu (lilaka)

Lilak nie wymaga dużego nawożenia, ale umiarkowane stosowanie nawozów może korzystnie wpływać na jego wzrost, kondycję i kwitnienie. Można zastosować nawóz wieloskładnikowy dla krzewów ozdobnych na wiosnę, a następnie nawozić co roku na wiosnę lub jesienią. 

Bez zazwyczaj nie wymaga dużego przycinania, ale warto usuwać martwe lub chore pędy oraz przyciąć go po kwitnieniu (przynajmniej pozostałości kwiatostanów – by roślina nie wysilała się w rozwój nasion). 

Bez nie wymaga obfitego podlewania ale co do zasady podlewanie powinno być regularne, szczególnie w czasie suszy. Trzeba dostarczać lilakowi wody szczególnie w początkowym okresie po posadzeniu. 

Rozmnażanie lilaka

Lilak pospolity tworzy z reguły liczne odrosty korzeniowe (o ile nie jest szczepiony na pniu). Odrosty korzeniowe to naturalne wypusty z korzeni, które wyrastają obok rośliny macierzystej obszarze. Odrosty te powodują z czasem powiększanie się kępy bzu – co może być kłopotliwe (jeżeli mamy mało miejsca) ale są też najprostszym sposobem pozyskania nowych sadzonek.

Aby rozmnożyć lilak za pomocą odrostów korzeniowych, wykonaj następujące kroki:

- Wybierz zdrową roślinę lilaka, która tworzy odrosty korzeniowe. Starsze krzewy lilaka wytwarzają więcej odrostów korzeniowych.
- Zlokalizuj odrosty korzeniowe w pobliżu rośliny macierzystej. Odrosty będą wypuszczać się z głównego systemu korzeniowego lilaka.
- Ostrożnie wykop odrosty korzeniowe, starając się zachować jak najwięcej korzeni. Można to zrobić wczesną wiosną lub późną jesienią, gdy roślina jest w okresie spoczynku. Ale także i latem jeżeli możemy zapewnić szybkie posadzenie wykopanego odrostu.
- Posadź sadzonkę pozyskaną z odrostu korzeniowego na docelowe miejsce obficie podlewając.

Rozmnażanie lilaka za pomocą odrostów korzeniowych może być skuteczną i stosunkowo prostą metodą, szczególnie jeśli masz dostęp do rośliny macierzystej, która tworzy dużą liczbę odrostów. Pamiętaj jednak, że nie wszystkie odmiany lilaka pospolitego są skłonne do wytwarzania odrostów korzeniowych w takim stopniu.

Lilak można też szczepić (okulizować). Polega to na łączeniu pędów lilaka (tzw. podkładki) z pędami innej odmiany bzu, czy np. ligustra. Szczepienie lilaka można wykonać od czerwca do września. W ten sposób można osiągnąć to, że na jednym krzewie kwitną dwie lub więcej odmian bzu o różnych kolorach kwiatów.

Jak okulizuje lilaka doświadczony ogrodnik p. Grzegorz Majda można zobaczyć na tym filmie:

Najładniejsze odmiany bzu

Jak podaje wikipedia, wyhodowano ok.  1,5 tys. odmian lilaka pospolitego. Oto kilka odmian bzu popularnych w Polsce i uważanych przez wiele osób za najładniejsze.

Sensation - odmiana o charakterystycznych dwubarwnych kwiatach, z fioletowymi płatkami i białymi brzegami. To jeden z najbardziej rozpoznawalnych lilaków.

Beauty of Moscow (Krasavitsa Moskvy) - odmiana o białych kwiatach, które są delikatnie różowe na zewnątrz.

Charles Joly - to odmiana o intensywnie fioletowych kwiatach, które są bardzo pachnące. Jest również jednym z najbardziej popularnych lilaków w Polsce.

Mme Lemoine - odmiana o delikatnych, białych kwiatach, które tworzą okazałe, gęste grona. Jest to jedna z najstarszych odmian lilaka.

Primrose - ta wyjątkowa i niezwykle atrakcyjna odmiana ma piękne, kremowo-żółte kwiaty, kolor nietypowy dla większości odmian lilaków. 

President Grevy - to odmiana o dużych, fioletowych kwiatach o intensywnym zapachu. Kwiaty są pełne, a grona są długie i obfite.

Andenken an Ludwig Spaeth - ta odmiana ma głęboko fioletowe kwiaty i jeden z najbardziej intensywnych zapachów spośród odmian lilaka. 

Istnieje wiele innych odmian lilaka, z różnymi kolorami i odcieniami kwiatów, które mniej więcej tak samo ładnie pachną. Można je kupić w polskich szkółkach roślin ozdobnych.

Bez (lilak pospolity) w ziołolecznictwie. Czy kwiaty bzu są jadalne?

Znawca ziołolecznictwa dr Henryk Różański podaje, że kwiatostany, liście, kora i owoce lilaka pospolitego stosuje się jako surowiec w ziołolecznictwie. Jak informuje dr Różański bez (stosowany wewnętrznie w formie naparu z kwiatów, liści i gałązek) ma działanie wyraźnie napotne i przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwdrobnoustrojowe, “czyszczące krew”, diuretyczne; na czczo stężone wyciągi: przeciwrobacze (przeciwpasożytnicze), fungistatyczne w przewodzie pokarmowym. Wzmaga odporność organizmu. Zawiera fitoncydy antybakteryjne i przeciwwirusowe. Dobrze radzi sobie jako środek przeciwzapalny na gardło przy nieżycie górnych dróg oddechowych (środek przeciwkaszlowy i oczyszczający). 

Można też stosować bez w kosmetyce, np. do przemywania skóry z trądzikiem różowatym czy łojotokiem).

Wiele osób zachwala smak herbatki z kwiatów lilaka - należy zaparzać same kwiaty suszone lub świeże - bez zielonych części). Można jeść też surowe kwiaty lilaka (nie otrujemy się) ale nie są one smaczne, bo mają zauważalną gorycz.

Inne bzy

Trzeba wiedzieć, że lilak pospolity zwany bzem to zupełnie inna roślina niż bez czarny. Lilak pospolity (łacińska nazwa: Syringa vulgaris) to gatunek rośliny z rodziny oliwkowatych. Natomiast bez czarny, (łacińska nazwa: Sambucus nigra) to gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych (kiedyś zaliczany był też do rodziny bzowatych).

Inne lilaki

Warto też wspomnieć, że lilak pospolity to tylko jeden z gatunków rodzaju Lilak (Syringa). Są też inne, np.

- lilak Meyera – mniejszy od lilaka pospolitego ale o podobnych kwiatostanach i podobnych wymaganiach co do uprawy;

- lilak chiński – bardzo podobny do lilaka pospolitego ale o nieco innym wyglądzie płatków kwiatów,

- lilak himalajski,
– lilak hiacyntowy,
- lilak Josiki (węgierski),
– lilak perski,
– lilak japoński,
– lilak kosmaty.

Oprac. Paweł J. Huczko