Mszyce w ogrodzie – zwalczanie

Małe mszyce – duży problem

Mszyce, to niepozorne pluskwiaki (występują zarówno osobniki uskrzydlone i bezskrzydłe), które żyją na Ziemi od milionów lat. Przez ten czas w toku ewolucji powstało blisko 5 tysięcy gatunków mszyc. A przynajmniej tyle zidentyfikowali dotąd afidolodzy. Tak, nauka o mszycach doczekała się swojej odrębnej nazwy: afidologia. Choćby ten jeden fakt potwierdza, że ludzie mieli (i niestety mają nadal) powody, by dobrze poznać biologię mszyc – głównie po to, by móc je zwalczać w uprawach roślin.
Mszyce bowiem masowo atakują niemal wszystkie rośliny zarówno na polach (np. zboża, warzywa), w sadach jak i w ogrodach (np. na różach) a także na parapetach naszych mieszkań. Żywią się sokami roślin, powodując ograniczenie rozwoju zamieranie pędów, a nawet całych roślin. Rośliny, na których żerują mszyce łatwiej też „łapią” choroby – np. grzybowe, czy bakteryjne. Mszyce przenoszą też niektóre wirusy roślin.
Mszyca grochowa, mszyca czeremchowo-zbożowa i mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana są wskazane wśród 14 gatunków o największym znaczeniu ekonomicznym dla upraw rolniczych, sadowniczych i warzywniczych (Źródło).

Jak rozpoznać, że na roślinie żeruje mszyca?

Jako, że mszyce mają bardzo małe rozmiary (długość ciała najczęściej 1-2 mm), to najczęściej zauważamy dopiero efekty żerowania kolonii mszyc. Są to najczęściej pozwijane do wewnątrz liście (np. jabłoni, czy porzeczki) i to zwłaszcza najmłodsze, dopiero co rozwinięte listki. Jeżeli rozwiniemy taki zwinięty liść (często niestety nie da się tego zrobić bez jego uszkodzenia) zobaczymy liczne mszyce: szare, czarne, zielone, brązowe, czy np. kremowo-białe, które żerują na spodzie liścia. Liście na których żerują mszyce deformują się i zmieniają kolor – najczęściej żółkną. Najchętniej larwy i dorosłe mszyce żerują na młodych pędach i młodych liściach.

Na różach mszyce obsiadają z reguły młode pędy i okolice pąków. Na pomidorach mszyce żerują na wierzchołkach powodując ich deformację i zahamowanie wzrostu.

Mszyca porzeczkowo-czyściecowa powoduje np. deformacje i zmiany zabarwienia liści porzeczek, które stają się wypukłe, pofałdowane i zmieniają barwę na żółtozieloną, starsze na wiśniowoczerwoną (Źródło).

Mszyce z rodziny miodownicowatych (osiągają rekordowe rozmiary jak na mszyce – do 7-8 mm), żerują na drzewach iglastych. Charakterystycznym skutkiem ich żerowania jest duża ilość spadzi, która może aż kapać z drzew (Źródło).

Najlepiej oczywiście zareagować na początku inwazji, gdy niewiele liści danej rośliny jest zajętych przez żerujące mszyce. Poza tym mszyce niezwykle szybko rozmnażają się i kolonizują sąsiednie rośliny. Stąd bardzo ważne jest, by regularnie „patrolować” nasz ogród, zwłaszcza wiosną, kiedy to rosną młode pędy i liście. Im wcześniej zauważymy mszyce, tym szybciej możemy zacząć je zwalczać i tym mniej szkód narobią nam w ogrodzie. Gdy zaniedbamy obserwację i zwalczanie mszyc powinniśmy się liczyć z zahamowaniem wzrostu roślin, zamieraniem pędów, obniżeniem plonów a w skrajnych przypadkach z uschnięciem rośliny.

Zwalczanie mszyc – „chemia”

Nie po to sadzimy rośliny w ogrodzie, by stały się pokarmem mszyc. Stąd chętnie sięgamy po najprostsze środki zaradcze – opryski gotowymi preparatami chemicznymi (insektycydami – tj.  środkami owadobójczymi) kupionymi w sklepie. Tego typu preparatów są dziesiątki, jeśli nie setki. Przykładowo można wymienić jedne z popularniejszych w sklepach: Mospilan 20 SP, Pirimor 500 WG, Karate Zeon 050 CS,  Deltam AL, Polysect 005 SL, Calypso 480 SC, Kohinor 200SL, Parcan AE, Decis Mega 50 EW.

W przypadku tych preparatów trzeba precyzyjnie stosować się do zaleceń producenta odnośnie roślin, które mogą być nimi opryskiwane, karencji (czyli czasu jaki musi upłynąć między opryskiem a zbiorem plonów), prewencji, czy terminu oprysków. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że opryski insektycydami można wykonywać wyłącznie w godzinach wieczornych kiedy to nie latają już pożyteczne owady zapylające (w szczególności pszczoły, trzmiele, czy motyle).

Mimo zachowania najwyższej staranności opryski środkami owadobójczymi mogą być zabójcze nie tylko dla mszyc ale i pożytecznych owadów (takich jak np. naturalni wrogowie mszyc – biedronki, złotooki, bzygi). Wielu naukowców uważa także, że żadne insektycydy, nie są całkowicie obojętne dla pszczół, nawet jeżeli stosujemy odpowiednią karencję i prewencję. Coraz więcej osób nie chce pryskać swoich roślin „chemią” - zwłaszcza w małych przydomowych ogródkach, gdzie chcemy wyhodować ekologiczne owoce, czy warzywa. Ponadto pojawiają się doniesienia, że mszyce potrafią się uodparniać na stosowane zbyt często "chemiczne" środki owadobójcze. Stąd coraz częściej szukamy ekologicznych preparatów do oprysków.

Zwalczanie mszyc – gotowe preparaty ekologiczne

Ten popyt sprawił, że coraz częściej producenci oferują ekologiczne preparaty do oprysków z naturalnych składników (np. czosnku, octu, olejów roślinnych, polisacharydów). Przykładowo można wymienić takie preparaty do oprysków na mszyce, jak: Emulpar 940 EC, Biochron, Agricolle, Substral Nawóz Naturen Multi-Insekt Bio, Compo Bio, Agrocover, Insect Control, Promanal 60EC. Ciekawym preparatem z gamy produktów ekologicznych jest Perma-Guard AdeSil, który dzięki organicznej formie długodziałającego krzemu wzmacnia ściany komórkowe roślin utrudniając szkodnikom (w tym mszycom) ich uszkodzenie.

Ekologiczne preparaty do oprysków z reguły (ale i tak warto czytać zalecenia producentów co do ich stosowania) nie są szkodliwe dla roślin i pożytecznych owadów. Znacznie skrócone są więc (a najczęściej ich nie ma) okresy karencji i prewencji.

Ważne
Wszystkie opryski, aby były skuteczne, muszą fizycznie spaść na mszyce. Bywa to oczywiście trudne, bo mszyce żerują z reguły na spodzie liści. A liście na skutek żerowania mszyc zwijają się, czym dodatkowo osłaniają owady przed opryskiem.

Zwalczanie mszyc – tzw. domowe sposoby

Istnieje też całkiem spora grupa ogrodników i działkowców, którzy wierzą tylko w swoje własne „domowe sposoby” na mszyce. I trzeba przyznać, że te metody często działają nie gorzej (a czasem lepiej) niż preparaty kupione w sklepie. A satysfakcja ze zwalczenia mszycy swoim „patentem” jest na pewno większa.

„Robótki ręczne”

Nawet eksperci przyznają, że w przypadku małych roślin nie ma co kombinować i warto zniszczyć mszyce ręcznie. To chyba najbardziej ekologiczny sposób, choć czasem trudno to wykonać i wyczyścić młode listki z mszyc bez ich (liści) uszkodzenia.

Opryski z preparatów roślinnych (wyciągów, wywarów, gnojówek)

Nawet Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa poleca opryski na mszyce preparatami z cebuli, czosnku, pokrzywy czy wrotyczu.

Są różne przepisy na te roślinne preparaty (wywary, wyciągi,  gnojówki – maceraty). Najpopularniejsza jest na pewno ….

 …. Gnojówka z pokrzyw –  przepis ze strony Lasów Państwowych:

Składniki:
• 1 kg świeżych pokrzyw
• 10 litrów świeżej wody
• plastikowe naczynie
Przygotowanie:
• Zerwij młode ziele przed kwitnieniem.
• Potnij na mniejsze części.
• Ułóż na dnie wiadra.
• Zalej odstaną wodą.
• Przykryj gazą, nie zamykaj wiadra.
• Mieszaj codziennie.

Zastosowanie:
Roztwór przez zastosowaniem wymaga rozcieńczenia z wodą:
• 1 część gnojówki na 10 części wody – do stosowania jako nawóz do podlewania gleby.
• 1/20 – jako środek ochrony roślin do opryskiwania.

Niezwykle bogatym (i publicznie dostępnym) źródłem wiedzy o preparatach roślinnych przeznaczonych do ochrony roślin (w tym także przed mszycami) jest publikacja „SPORZĄDZANIE KOMPOSTÓW I BIOPREPARATÓW - Naturalne metody podtrzymywania żyzności gleby i ochrony roślin”, której autorem jest Marek Krysztoforski z Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu.

Przykładowe przepisy z ww. publikacji na biopreparaty do ochrony roślin przed mszycami:

Wyciąg z aksamitki
Pół wiadra suchych roślin (1 kg) zalać 10 litrami ciepłej wody, pozostawić na dwa dni, następnie przecedzić, dodać 40 g szarego mydła.

Wyciąg z bzu czarnego
1 kg świeżych lub 200 g suszonych liści i kwiatów moczyć w 10 l wody przez 24 godziny, rozcieńczyć wodą 1/10, opryskiwać glebę i rośliny

Wyciąg z łusek cebuli
Około 200g łusek z cebuli zalać 10 litrami ciepłej wody. Pozostawić na okres 4-5 dni.

Wyciąg z łusek i suchych liści czosnku
Około 100g łusek i suchych liści czosnku zalać 10 litrami wody i pozostawić na 24 godziny. Opryskiwać świeżym, nierozcieńczonym wyciągiem.

Wyciąg/wywar z ząbków czosnku
200 g ząbków czosnku zemleć, zalać 10 l wody i odstawić na 3 lub 4 dni (lub zagotować 20 minut), nie rozcieńczać, stosować zapobiegawczo i leczniczo.

Gnojówka z liści paproci
1 kg świeżych liści paproci lub 100 g suszu zalać 10 l wody i odstawić na 2 tygodnie. Używać w rozcieńczeniu 1:2

Gnojówka ze skrzypu polnego
Zebrać całe części nadziemne rośliny, używać świeżego lub wysuszonego. 1 kg świeżych lub 200 g suszonych roślin pozostawić w 10 l wody na 4 do 5 dni do fermentacji, przed zastosowaniem rozcieńczyć 1:50, opryskiwać przy słonecznej pogodzie.

Marek Krysztoforski poleca też w tej publikacji inne biopreparaty na mszyce z: pokrzywy, szarego mydła, siana z szarym mydłem, rumianku, tytoniu szlachetnego, naci ziemniaka, kalinitu, serwatki, mniszka, czy rabarbaru.

Inne „domowe” preparaty do oprysków na mszyce

Oprócz powyższych preparatów, na forach internetowych niektórzy ogrodnicy rekomendują opryski na mszyce:

- coca colą – wymieszaną z wodą w proporcji 1:1
- octem – wymieszanym z wodą w proporcji 1:10 (1 część octu i 10 części wody) – niektórzy dodają do tej mieszanki troszkę płynu do mycia naczyń lub szarego mydła,
- płynem do mycia naczyń – 1 małą łyżeczkę płynu wymieszaną z 1 litrem wody,
- mlekiem - wymieszanym z wodą w proporcji 1:1

Naturalni wrogowie mszyc

Zawsze warto stworzyć w swoim ogrodzie przyjazne warunki dla naturalnych wrogów mszyc, czyli w szczególności biedronki, złotooka, bzyga, skorka, pająków, kosarzy, czy pryszczarka mszycojada. A czy można zwabić je do naszego ogrodu – a nawet precyzyjniej: do zaatakowanej przez mszyce rośliny? Jest kilka sposobów.

Różnorodność roślin kwitnących i miododajnych w naszym ogrodzie zwabia wiele pożytecznych owadów – także bzygi, które żywią się m.in. pyłkiem i nektarem kwiatów.

Żółte wstążki wieszane na roślinie mogą przywabiać biedronki (także te azjatyckie), które żywią się mszycami (zarówno larwy biedronki jak i dorosłe osobniki).

Złotooki i inne pożyteczne owady będą nam wdzięczne za przygotowanie bezpiecznego lokum na zimę. Chodzi o domki (hotele) dla owadów (np. z cegły dziurawki wypełnionej częściowo słomą, czy sianem, pustych łodyg bambusa, trzciny, czy z kawałków drewna z ponawiercanymi otworami.

Warto też wspomnieć, że naturalnymi wrogami mszyc są także niektóre pluskwiaki różnoskrzydłe (np. dziubałek gajowy, dziubałek nadrzewny, Deraeocoris ruber, Deraeocoris trifasciatus, delikacik zielonawy, zażardka pospolita. Naukowcy podkreślają, że w sadach racjonalnie chronionych, w których stosowane są tylko insektycydy selektywne, występuje zwykle kilka lub kilkanaście gatunków pluskwiaków drapieżnych i wraz z innymi czynnikami zwalczania naturalnego mogą one, w niektóre lata, odgrywać znaczącą rolę w utrzymaniu części gatunków ważniejszych szkodników na poziomie niższym od progu zagrożenia. Wykorzystanie drapieżnych pluskwiaków różnoskrzydłych w zwalczaniu szkodników polega przede wszystkim na ich ochronie poprzez stosowanie bezpiecznych dla nich środków ochrony roślin (…).

W polskich sklepach internetowych są sprzedawane, głównie z przeznaczeniem do zwalczania mszyc w szklarniach, takie owady jak: złotook pospolity, dziubałeczek wielożerny, mszycarz szklarniowy, osiec mszycowy, pryszczarek mszycojad.

Gatunki mszyc w Polsce

W Polsce występuje kilkaset (podobno ponad 600 gatunków) gatunków mszyc. Wystarczy spojrzeć na ich polskie nazwy (poniżej wymienione zostały jedynie niektóre wybrane gatunki), by wiedzieć, jakimi roślinami na pewno się żywią:

• Mszyca jabłoniowa
• Mszyca jabłoniowo-babkowa
• Mszyca jabłoniowo-zbożowa
• Mszyca truskawkowa większa
• Mszyca truskawkowa zielona
• Mszyca grochowa
• Mszyca malinowa
• Mszyca malinowo - jeżynowa
• Mszyca gruszowo-podbiałowa
• Mszyca trzmielinowo-burakowa
• Mszyca gruszowo-przytuliowa
• Mszyca wierzbowa pospolita
• Mszyca wierzbowo-marchwiowa
• Mszyca ogórkowa
• Mszyca agrestowa
• Mszyca bluszczowa
• Mszyca bzowa
• Mszyca porzeczkowa
• Mszyca porzeczkowo-poziewnikowa
• Mszyca porzeczkowo-czyściecowa
• Mszyca śliwowo-ostowa
• Mszyca śliwowo-kocankowa
• Mszyca szparagowa
• Mszyca kapuściana
• Mszyca głogowo-marchwiana
• Mszyca tulipanowa mniejsza
• Mszyca świerkowa zielona
• Mszyca brzoskwiniowa
• Mszyca brzoskwiniowo-trzcinowa
• Mszyca śliwowo-trzcinowa
• Mszyca porzeczkowo-mleczowa
• Mszyca różano-rutewkowa
• Mszyca różano-szczeciowa
• Mszyca azaliowa
• Mszyca różano-trawowa
• Mszyca czereśniowa
• Mszyca szklarniowa plamista
• Mszyca czeremchowo-zbożowa
• Mszyca marchwiowa ondulująca
• Mszyca zbożowa większa

Mamy więc do czynienia ze szkodnikami zarówno roślin użytkowych (warzyw, owoców), jak i roślin ozdobnych. Jak widać wśród mszyc występują gatunki „wyspecjalizowane”, które upodobały sobie szczególnie jeden lub kilka określonych gatunków roślin. Zdarza się jednak często, że mszyce nie ograniczają się do żerowania tylko do tych roślin, na które wskazuje nazwa danego gatunku.

oprac. Paweł Huczko