Poziomka – aromatyczny i zdrowy owoc w ogrodzie i na balkonie. Jak uprawiać? Jakie odmiany wybrać? Jakie witaminy i mikroelementy zawiera?

Poziomka pospolita

Wszyscy znamy poziomki z leśnych spacerów. To najczęściej jest poziomka pospolita (Fragaria vesca) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. W Polsce ten gatunek poziomki jest pospolitą rośliną rosnącą w lasach – zwłaszcza na ich skrajach i polanach, w miejscach, gdzie przedostaje się więcej światła słonecznego. Poziomka pospolita jest uprawiana w wielu krajach świata – zarówno na plantacjach jak i w ogrodach przydomowych, oczywiście także w Polsce. Owocuje od czerwca do lipca (a odmiany uprawne nawet do października) małymi, czerwonymi (choć są też odmiany o żółtobiałych owocach) niezwykle aromatycznymi owocami, bogatymi w witaminę C i inne witaminy oraz mikro- i makroelementy. Dość łatwo można poziomkę rozsiać z zasuszonego owocu, który zawiera liczne drobne nasionka. Poziomka pospolita w naturze rozmnaża się także z długich, cienkich rozłogów (tzw. wąsów). Ale odmiany uprawne są z reguły pozbawione rozłogów.

Jak uprawiać poziomki?

Uprawa poziomek w ogrodzie nie jest trudna. Są to rośliny w pełni mrozoodporne. Poziomki najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych lub półcienistych – ale owoce są słodsze jeżeli dojrzewają na słońcu. Gleba, w której posadzimy poziomki powinna być żyzna, próchnicza ale urosną także na słabszych glebach (choć wtedy i krzaczki i owoce będą mniejsze). Najlepsza jest gleba o lekko kwaśnym odczynie (pH ok. 6). Na pewno poziomce trzeba zapewnić regularne podlewania (zwłaszcza w czasie owocowania), bo źle znosi dłuższe okresy suszy. Ma bowiem delikatny system korzeniowy. Z tego powodu nie można też dopuścić do zachwaszczenia zagonka z poziomkami, bo chwasty skutecznie konkurują z poziomkami o wodę i inne składniki.
Zaleca się ściółkowanie poziomek np. ściętą trawą, słomą, kompostem czy nawet agrowłókniną, co zmniejsza parowanie wody z gleby i ogranicza rozwój chwastów.

Poziomki warto nawozić kompostem, obornikiem lub nawozem wieloskładnikowym. Nie zaleca się nawozić poziomek dużą dawką azotu. 

Sadzonki poziomek sadzi się (od wiosny do jesieni) w odstępach ok. 25 cm. Można też mieć sadzonki poziomek z własnego siewu, choć jest to trudniejsze. W sklepach można kupić nasiona różnych odmian poziomek, które wysiewamy:
- w domu do doniczek lub skrzynek od połowy lutego do kwietnia albo
- do gruntu od kwietnia do sierpnia.
Potem trzeba popikować poszczególne siewki (wschodzą po ok. 3-4 tygodniach od siewu) – czyli przesadzić je do docelowych stanowisk.

Warto też wspomnieć, że dobrze udaje się też uprawa poziomek na balkonach, czy tarasach w doniczkach lub skrzynkach. W takim przypadku często łatwiej niż w ogrodzie zadbać o glebę, odchwaszczanie, czy podlewanie roślin.

Jakie odmiany poziomek wybrać?

Nie ma zbyt wielu dostępnych w Polsce odmian uprawnych poziomek. Wskażmy te najbardziej popularne.
Jedną z najbardziej popularnych w Polsce odmian uprawnych poziomki pospolitej jest Regina. Krzaczki tej odmiany dorastają nawet do 30 cm wysokości) i zwartym pokroju. Bardzo plenna odmiana o dużych, czerwonych, bardzo smacznych owocach. Odmiana bezrozłogowa.

Jeszcze bardziej znaną odmiana jest chyba Rugia. Podobnie jak Regina rodzi bardzo smaczne, słodkie, aromatyczne, czerwone owoce, które pojawiają się na sporych krzaczkach przez całe lato nawet do pierwszych przymrozków. Odmiana bezrozłogowa.

Baron Solemacher – ma duże czerwone, smaczne owoce. Krzaczki rosną do ok. 20 cm wysokości. Odmiana bezrozłogowa.

Yellow Wonder – odmiana bezrozłogowa o żółto-kremowych owocach ale o zwykłym „poziomkowym” smaku. 

Attila – tzw. poziomka wisząca, bo tworzy rozłogi nawet do 1,5 m, które dobrze wyglądają w wiszącej donicy. Na rozłogach pojawiają się też smaczne, czerwone owoce. Owocuje całe lato do przymrozków. Podobną do Attili jest odmiana Rujana.

Owoce poziomki – dlaczego warto je jeść. Można też pić napary z liści poziomki

Jak już wspomniano poziomki są słynne przede wszystkich ze swoich pachnących, zdrowych owoców. Niestety owoce te są delikatne, źle znoszą dłuższe przechowywanie i transport, a poza tym są najsmaczniejsze krótko po zerwaniu z krzaczka. Dlatego też rzadko możemy spotkać poziomki w sklepach. Tym bardziej warto zainteresować się ich uprawą – nie tylko w ogrodzie ale także np. w doniczkach i skrzynkach na balkonie lub tarasie. 

Jak wskazują Lasy Państwowe, poziomka ma np. więcej witaminy C niż owoce cytrusowe) i wykazuje wiele prozdrowotnych właściwości, takich jak np.:
- wspomaganie profilaktyki przeciwcukrzycowej,
- wspomaganie pracy wątroby,
- wspieranie układu odpornościowego, zapobieganie infekcjom, przeziębieniom i pomoc w ich leczeniu,
- działanie przeciwzapalne (zawiera m.in. kwas salicylowy) i przeciwkrwotoczne,
- przeciwdziałanie tworzeniu złego cholesterolu,
- przyspieszanie przemiany materii i wspomaganie pracy jelit,
- zapobieganie zaćmie i innym chorobom oczu.

Niezwykle dokładne zestawienie wartości odżywczej owoców poziomki zwyczajnej publikuje Wikipedia. Oprócz witaminy C są też witaminy B1, B2, B3, B6, B12, A, D, E, a ponadto fosfor, wapń, magnez, potas, niewiele sodu, jod, żelazo, miedź i cynk.

Eksperci Lasów Państwowych podkreślają, że poziomka jest owocem małokalorycznym, a jej liczne witaminy i  mikro- i makroelementy wspierają różne diety odchudzające. Poziomki poprawiają przemianę materii. Poza tym owoc ten wykazuje także właściwości moczopędne, co pozwala pozbyć się nadmiaru wody w organizmie. Napary z poziomek można przygotowywać zarówno z owoców, jak i z suszonych liści.

Zdaniem tych ekspertów, poziomka pospolita ma korzystne działanie na układ moczowy człowieka. Zawiera garbniki katechinowe, flawonoidy, kwasy fenolowe, kwasy organiczne i sole mineralne, które działają oczyszczająco na organizm, zwłaszcza na układ moczowy. Napar z liści poziomki może być pomocny przy wszelkiego rodzaju stanach zapalnych układu moczowego, bowiem wykazuje działanie bakteriobójcze.

Lasy Państwowe polecają następujący przepis na herbatę z liści poziomki:
Zielone liście poziomki należy zebrać w lesie i wysuszyć w temp. do 40 st. C, rozkładając je cienką warstwą na pergaminie. Najlepiej jest zbierać młode listki przed kwitnieniem, czyli już w kwietniu, ale można je pozyskać i wysuszyć również w czasie owocowania. Mają wtedy większą zawartość garbników i herbatka z nich jest najbardziej wyrazista w smaku.
Wystarczy mieć 1-2 łyżeczki suszonych liści poziomki do przygotowania szklanki naparu. Po zalaniu tych liści wrzątkiem wystarczy zaparzać pod przykryciem ok. 15 minut.

Warto też wskazać, że oprócz opisanej poziomki pospolitej w Polsce można spotkać w naturze:
- poziomkę twardawą - Fragaria viridis,
- poziomkę wysoką - Fragaria moschata Duchesne.
Te dwa gatunki poziomki mają owoce mniej smaczne od poziomki pospolitej, ale również wartościowe odżywczo i mające zastosowanie lecznicze.