Porzeczka w ogrodzie - czerwona, czarna, biała - uprawa, odmiany

Porzeczka czerwona, czarna i biała – podobieństwa i różnice

Zacznijmy od tego, że botanicznie porzeczka (Ribes) to rodzaj krzewów z rodziny agrestowatych (Grossulariaceae). Na świecie zidentyfikowano dotąd ponad 190 gatunków porzeczek ale w Polsce uprawiane są przede wszystkim porzeczki czarne, czerwone i rzadziej białe.

Porzeczka czarna (Ribes nigrum) to odrębny gatunek porzeczki o oryginalnie pachnących i tak samo smakujących czarnych (po dojrzeniu) owocach bogatych w witaminy (zwłaszcza witaminę C i PP). Krzew porzeczki czarnej osiąga do 2 m wysokości. Kwitnie niepozornymi kwiatkami od kwietnia do maja, a owoce dojrzewają w lipcu.

Owoce czarnej porzeczki są oczywiście jadalne na surowo i w ten sposób dostarczamy naszemu organizmowi bogaty zestaw witamin, mikro- i makroelementów, które te owoce posiadają. 

Jak informuje Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, czarne porzeczki są jednym z najlepszych naturalnych źródeł witaminy C, folianów, beta karotenu, a także witamin z grupy B (B1,B2, B6, PP) oraz składników mineralnych: potasu, sodu, żelaza, wapnia, związków siarki i magnezu. Dostarczają rzadkich mikroelementów m.in.: chloru, cynku, miedzi, boru, jodu, kobaltu, molibdenu i manganu. Porzeczka to owoc, którego spożywanie redukuje poziom złego cholesterolu oraz cukru we krwi. Dzięki dużej zawartości przeciwutleniaczy sprawdza się w profilaktyce zdrowotnej. Z uwagi na zawartości antocyjanów, rutyny i kwercetyny owocom tym przypisuje się właściwości antybakteryjne i oczyszczające.

Owoce czarnej porzeczki są też często wykorzystywane do przetworów (dżemy, soki, wina, kompoty), czy jako składnik domowych wypieków. Warto też wiedzieć, że również liście czarnej porzeczki są stosowane w ziołolecznictwie i można z nich parzyć smaczne herbatki o właściwościach bakteriobójczych i grzybobójczych, a także korzystnie działające na układ pokarmowy. 

Porzeczka czerwona (inaczej: zwyczajna) (Ribes rubrum) różni się od porzeczki czarnej przede wszystkim kolorem owoców (są czerwone po dojrzeniu) i brakiem charakterystycznego zapachu i smaku jaki ma czarna porzeczka. Owoce porzeczki czerwonej są bardziej kwaśne od owoców porzeczki czarnej, które czasem (zwłaszcza jeżeli dojrzewają w pełnym słońcu) mają zauważalną słodycz. Owoce porzeczki czerwonej mają też podobny do owoców porzeczki czarnej zestaw witamin i innych substancji odżywczych – tylko ilość tych substancji jest nieco mniejsza.
Poza tym wielkość krzaków porzeczki czerwonej (do 2 m) i termin dojrzewania owoców jest zbliżony do porzeczki czarnej (lipiec).

Biała porzeczka – tu ważna uwaga, że tą nazwą polscy ogrodnicy i działkowcy (a więc i my w tym artykule) określają porzeczki o białych owocach (a tak naprawdę nie tyle białych, co słomkowo-przezroczystych), które są albinotycznymi odmianami powstałymi z porzeczki zwyczajnej/czerwonej i porzeczki skalnej. Owoce białej porzeczki są mniej kwaśne od porzeczki czerwonej.

Natomiast „prawdziwa” porzeczka biała (Ribes niveum) ma  bardzo kwaśne owoce, które po dojrzeniu są fioletowe a nawet niebiesko-czarne.

Uprawa porzeczek

Uprawa wyżej wskazanych gatunków jest bardzo podobna więc w przypadku upraw amatorskich można omówić jednocześnie wymagania glebowe i zasady uprawy tych roślin.

Gleba

Porzeczki najlepiej rosną w żyznej, dobrze nawożonej glebie o odczynie lekko kwaśnym (pH od 6,2 do 6,7). Nie mogą to być gleby podmokłe - poziom wody gruntowej nie powinien być wyższy niż 50-60 cm od powierzchni gleby. Pod uprawę porzeczek bardzo dobre są gleby lessowe. Porzeczki gorzej rosną na glebach piaszczystych i ciężkich.

Stanowisko

Porzeczki najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych. Ale tolerują też półcieniste choć owoce będą wtedy bardziej kwaśne.

Sadzenie

Najlepszym terminem sadzenia porzeczek jest jesień, w czasie której częściej padają deszcze, co sprzyja dobremu ukorzenieniu się roślin przed zimą. Dotyczy to zwłaszcza czarnej porzeczki, która rozpoczyna wegetację wczesną wiosną. Oczywiście sadzonki sprzedawane w doniczkach (co jest obecnie standardem) można sadzić przez cały rok (oprócz zimy). Porzeczki sadzi się co ok. 80-100 cm na głębokość ok. 5 cm niżej niż rosły w szkółce (doniczce).

Pielęgnacja

Porzeczki wymagają regularnego przycinania starszych pędów, co pomaga zachować formę krzewu (starsze pędy wyrastają w górę lub rozkładają się na boki), zapewnia lepszą jakość owoców i odmładza krzew. Eksperci zalecają wycinanie 4-letnich pędów porzeczki czarnej (czyli tych które już owocowały 3 razy)  oraz 5-letnich pędów porzeczki czerwonej. Im starsze pędy porzeczek tym ciemniejszy mają kolor – brunatny a nawet czarny. Najlepiej przycinać krzewy na przedwiośniu.

Tak jak i inne rośliny, porzeczki docenią zabiegi odchwaszczające lub zapobiegające wzrostowi chwastów w bezpośredniej bliskości krzaka porzeczki. Dobrym sposobem jest ściółkowanie krzaków porzeczek przynajmniej w promieniu ok. 40 cm np. ściętą trawą, słomą, kompostem czy nawet agrowłókniną, co dodatkowo zmniejsza parowanie wody z gleby.

Nawożenie

Porzeczki są krzewami owocującymi, które potrzebują regularnego nawożenia. Na wiosnę krzewy można nawozić nawozem wieloskładnikowym, który zawiera azot, fosfor i potas. W czasie kwitnienia i owocowania warto zastosować nawożenie potasowe i fosforowe, które poprawiają jakość owoców.
Szczególnie cennym nawozem dla porzeczek jest obornik a także kompost. Obornika nie można stosować na gleby zalane wodą, przykryte śniegiem lub zamarznięte do głębokości 30 cm. Dobrze przefermentowany obornik można zastosować nawet bezpośrednio przed sadzeniem.

Podlewanie

Porzeczki czerwone i białe potrzebują regularnego i obfitego podlewania. Szczególnie dużo wody potrzebują w czasie kwitnienia.

Jakie odmiany porzeczek wybrać?

Porzeczki czerwone – najpopularniejsze odmiany polecane przez ekspertów

Jonkheer Van Tets - to jedna z najwcześniej owocujących odmian, owoce dojrzewają już pod koniec czerwca. Owoce są średniej wielkości, o intensywnym czerwonym kolorze. Dość odporny na choroby grzybowe, wrażliwy na wiosenne przymrozki.

Detvan – owoce dojrzewają od początku lipca i są duże ciemnoczerwone, słodko-kwaśne.

Gąbińska - wczesna odmiana, owoce dojrzewają od początku lipca i są duże ciemnoczerwone, smaczne. Odporna na choroby grzybowe.

Odmiany Holenderska Czerwona i Rondom są wykorzystywane przede wszystkim na większych plantacjach towarowych – owoce obu odmian dojrzewają pod koniec lipca.

Rovada – owoce dojrzewają pod koniec lipca i na początku sierpnia, są duże, słodko-kwaśne, smaczne. Odmiana plenna, odporna na choroby grzybowe, ale narażona na wyłamywanie się pędów – dlatego zaleca się uprawę tej odmiany przy drutach. 

Tatran – późna odmiana - owoce dojrzewają pod koniec lipca – odporna na choroby grzybowe.

Odmiany czarnej porzeczki 

Jak wskazują Michał Koniarski, Mirosław Sitarek, Monika Kubik w artykule Wzrost i owocowanie wybranych odmian porzeczki czarnej, opublikowanym w czasopiśmie Zagadnienia Doradztwa Rolniczego Nr 2'2023:
W doświadczeniu polowym założonym jesienią 2020 roku w Sadzie Doświadczalnym IO-PIB w Dąbrowicach oceniano wzrost i owocowanie młodych krzewów trzynastu odmian porzeczki czarnej (Ribes nigrum L.). Największą liczbę pędów wegetatywnych w pierwszym roku po posadzeniu wytworzyły krzewy odmian ‘Ben Lomond’, ‘Tisel’ oraz ‘Gofert’. Najmniej pędów stwierdzono u krzewów odmian: ‘Ruben’, ‘Titania’ i ‘Bona’. 
Najdłuższe pędy miały krzewy odmian ‘Polben’ i ‘Tiben’, zaś najkrótsze - ‘Ores’, ‘Öjebyn’, ‘Polonus’ i ‘Ruben’. Najdłuższymi gronami cechowały się odmiany ‘Tisel’ i ‘Gofert’. Najkrótsze grona miały odmiany ‘Bona’, ‘Ruben’ oraz ‘Ben Lomond’.
Najwyższy plon w drugim roku po posadzeniu uzyskano z krzewów odmian: ‘Ben Lomond’, ‘Tihope’, ‘Tiben’, ‘Polben’, ‘Tisel’, ‘Gofert’. Najsłabiej plonowały: ‘Titania’, ‘Öjebyn’, ‘Ores’ oraz ‘Polonus’. 
Największe owoce, o masie ponad 2 g, wytworzyły krzewy odmiany ‘Bona’, natomiast najmniejsze owoce miały krzewy odmian ‘Polonus’ (0,9 g) i ‘Öjebyn’ (1 g). Najwyższą zawartością ekstraktu charakteryzowały się owoce odmiany ‘Gofert’, zaś najmniej ekstraktu miały owoce odmian ‘Ores’ i ‘Polben’. Pomiary intensywności zielonej barwy liści wykazały najwyższą wartość tego parametru u odmiany ‘Tines’, a najniższą – u odmian ‘Gofert’ i ‘Tisel.

Do uprawy amatorskiej w ogrodach przydomowych najczęściej poleca się odmiany:

Bona – bardzo wczesna odmiana, owoce dojrzewają od końca czerwca i początku lipca. Grona krótkie, owoce bardzo duże, jędrne, słodkie i smaczne. Średnio odporna na choroby i szkodniki.
Ceres – odmiana polska, średnio wczesna odmiana owoce dojrzewają od drugiej połowy lipca, plenna. Grona krótkie i średniej długości, owoce duże i średniej wielkości. Średnio odporna na choroby i szkodniki.
Ben Connan – wczesna odmiana, owoce dojrzewają od początku lipca. Krzewy jedne z mniejszych wśród odmian porzeczki czarnej. Owocuje obficie, owoce są duże, dość jędrne, smaczne. Dość odporna odmiana na choronby i szkodniki.

Odmiany porzeczki białej

Biała z Juterbog – najpopularniejsza w Polsce odmiana, dość odporna na choroby i warunki glebowe. Owoce średniej wielkości, słodko-kwaśne dojrzewają od połowy lipca, grona są długie. Krzew rośnie dość słabo lub średnio.

Blanka – odmiana rodzi duże owoce, zebrane w długie grona, które dojrzewają na przełomie lipca i sierpnia. Smak owoców jest słodko-kwaśny - im dłużej dojrzewają na krzaku tym są słodsze. Średnio odporne na choroby i szkodniki. Odpowiednia do bezpośredniego spożycia, jak i na przetwory.

Wiktoria - owoce porzeczki są jasno-żółte, duże, rosną zebrane w długie grona, bardzo smaczne - dojrzewają na przełomie lipca i sierpnia. Krzew osiąga do 1,5 m wysokości. Odmiana przede wszystkim deserowa do bezpośredniego spożycia – mniej się nadaje na przetwory.

oprac. Paweł Huczko

Źródła: 

Metodyka integrowanej produkcji porzeczki czarnej i czerwonej - Opracowanie zbiorowe Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach pod kierunkiem dr. hab. Barbary H. Łabanowskiej prof. nadzw. IO (luty 2020).

Wzrost i owocowanie wybranych odmian porzeczki czarnej - Michał Koniarski, Mirosław Sitarek, Monika Kubik, ZAGADNIENIA DORADZTWA ROLNICZEGO NR 2'2023.

Centralna Biblioteka Rolnicza - Rolniczy Magazyn Elektroniczny.