Podwyżki cen gazu - jakie, od kiedy?

Rynek gazu: nowy rok gazowy z dużymi podwyżkami

1 października 2021 r. rozpoczął się nowy rok gazowy, w który wchodzimy z bardzo dynamiczną i dotychczas nieobserwowaną sytuacją na europejskim rynku gazu, skutkującą wysokimi cenami tego paliwa. Rosną koszty pozyskania gazu ziemnego zarówno na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) lub innych platformach obrotu, jak i w kontraktach B2B. Wzrost kosztów zakupu gazu ziemnego w kontraktach dwustronnych na rynku hurtowym wynika z formuł cenowych zawartych w umowach sprzedaży, które wiążą ceny kontraktowe sprzedawanego paliwa z notowaniami wybranych produktów (najczęściej) terminowych na TGE.

Na skutek obecnej sytuacji geopolitycznej przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem paliwami gazowymi (czyli sprzedawcy gazu do odbiorców końcowych - gospodarstw domowych), występują do Prezesa URE z wnioskami o zatwierdzenie zmian taryf obecnie obowiązujących, w części dotyczącej cen gazu. Znaczący wzrost cen ma miejsce także w przedkładanych Regulatorowi do zatwierdzenia wnioskach dotyczących kolejnych taryf.

Aby przedsiębiorstwa sprzedające gaz mogły zmienić cenę tego paliwa dla  gospodarstw domowych, muszą najpierw uzyskać zgodę Prezesa URE.
- Regulator stoi na straży procesu taryfowego dbając, by ostateczne ceny płacone przez odbiorców odzwierciedlały jedynie uzasadnione koszty działalności firm gazowych i odpowiadały aktualnym warunkom rynkowym – zaznacza Rafał Gawin, Prezes Urzędu.

Kiedy podwyżka jest uzasadniona?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Prezes URE zatwierdza taryfę na paliwo gazowe sprzedawane wyłącznie odbiorcom w gospodarstwach domowych^[1]. Zasady ustalania taryf przez przedsiębiorstwa oraz zasady ich zatwierdzania przez Regulatora są określone w ustawie Prawo Energetyczne^[2] oraz w tzw. rozporządzeniu taryfowym^[3].

Postępowania taryfowe prowadzone przez Prezesa URE mają na celu równoważenie interesów odbiorców i przedsiębiorstw energetycznych i zapewnienie, że ceny gazu proponowane odbiorcom w gospodarstwach domowych mają racjonalne uzasadnienie w kosztach ponoszonych przez przedsiębiorców^[4]. Spółki obrotu (sprzedawcy) wnioskują o konkretną stawkę taryfy na kolejny okres, przedstawiając szczegółowe kalkulacje i uzasadnienie Prezesowi URE, który następnie analizuje przedłożone wyliczenia. Jednak tak długo, jak Regulator nie będzie przekonany, że taryfa jest ustalona w sposób zgodny z przepisami Prawa energetycznego oraz że jej poziom odzwierciedla uzasadnione koszty działalności prowadzonej przez sprzedawców wynikające z aktualnych warunków rynkowych, nie ma on podstaw do jej zatwierdzenia.

Przedsiębiorstwo energetyczne kalkuluje taryfę na podstawie kosztów uzasadnionych, czyli tych, które musi ponieść w celu wykonywania zobowiązań związanych z prowadzoną działalnością - w tym przypadku obrotem paliwami gazowymi. Jednym z kluczowych składników tych kosztów jest koszt pozyskania gazu. Od początku 2021 r. obserwujemy znaczny wzrost cen gazu ziemnego w całej Europie. Dla przedsiębiorstw zajmujących się sprzedażą gazu na rynku detalicznym przekłada się to na wzrost kosztów pozyskania tego paliwa. Przykładowo, koszt zakupu gazu na Towarowej Giełdzie Energii na styczeń kolejnego roku w październiku 2020 roku^[5] wynosił 73,75 zł/MWh, a rok później, w październiku 2021 r.^[6] już 420,2 zł/MWh. A zatem w okresie dwunastu miesięcy nastąpił wzrost o 470 procent.

Innymi słowy – poziom wnioskowanych przez spółki a następnie zatwierdzanych przez Prezesa URE taryf na sprzedaż paliwa gazowego gospodarstwom domowym, w znacznej części jest pochodną kosztów zakupu gazu ziemnego przez przedsiębiorstwa energetyczne, a koszty te od początku bieżącego roku gwałtownie rosną.

Rysunek 1. Wzrost kosztów zakupu gazu w kontraktach na Towarowej Giełdzie Energii (TGE).

Osobne systemy transportu gazów: wysokometanowego i zaazotowanego

W Polsce mamy dwa oddzielne systemy transportu gazu ziemnego dla dwóch różnych rodzajów tego paliwa:

• system dla gazu wysokometanowego (grupa E), połączony z sieciami przesyłowymi w Europie oraz źródłami gazu ziemnego na świecie poprzez terminal gazowy w Świnoujściu;
• system dla gazu zaazotowanego (grupa L), znacząco mniejszy od tego pierwszego, mający charakter wyspowych podsystemów powiązanych z lokalnymi źródłami (krajowymi kopalniami gazu ziemnego). System ten obejmuje niepołączone ze sobą podsystemy gazu z podgrup Lw, Ls, Lm i Ln.

Oba te rodzaje gazu ziemnego różnią się składem chemicznym (główna różnica wynika z zawartości metanu i azotu) oraz właściwościami fizycznymi (np. inne ciepło spalania).

Prezes URE zatwierdza taryfy na sprzedaż obu rodzajów gazu dla odbiorców w gospodarstwach domowych. Największa część odbiorów gazu ziemnego w Polsce kupuje to paliwo od przedsiębiorstwa PGNiG Obrót Detaliczny (PGNiG OD), które obsługuje rynek detaliczny zarówno gazu wysokometanowego (grupa E) jak i zaazotowanego (grupa L, podgrupy Lw i Ls). Natomiast usługi dystrybucji paliw gazowych sprzedawanych przez PGNiG OD w przeważającej mierze realizowane są poprzez sieci dystrybucyjne Polskiej Spółki Gazownictwa (PSG).

Na terenie naszego kraju działają także inni przedsiębiorcy sprzedający gaz ziemny (zarówno wysokometanowy jak i zaazotowany). Co ważne, podsystemy gazu ziemnego zaazotowanego są uzależnione od dostępnej na danym terenie infrastruktury i mają lokalny charakter. Zlokalizowane są głównie na terenie zachodniej i północno-zachodniej części Polski i zasilane są z lokalnych złóż. Gazociągi transportujące gaz zaazotowany z grupy L, podgrupy Lw, znajdują się na terenach woj. lubuskiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego, a gaz z podgrupy Ls - na terenie woj. zachodniopomorskiego i dolnośląskiego.

Wyższe ceny gazu sprzedawanego przez PGNiG Obrót Detaliczny od 1 października 2021 r.

16 września 2021 r. Prezes URE na wniosek PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o. (PGNiG OD) zatwierdził trzecią w tym roku zmianę taryfy tej spółki. Taryfa PGNiG OD obejmuje wyłącznie odbiorców w gospodarstwach domowych, ponieważ jest to jedyna grupa, dla której taryfy za paliwo gazowe zatwierdza regulator.

Wrześniowa zmiana taryfy PGNiG OD (dwie poprzednie zatwierdzone zostały w kwietniu i lipcu br.) oznacza wzrost cen paliw gazowych o 7,4 proc., przy czym stawki opłat abonamentowych pozostają na niezmienionym poziomie. Oznacza to wzrost średnich płatności w części rachunku płaconej PGNiG OD o 6,8 proc. dla odbiorców używających gazu wysokometanowego oraz gazu zaazotowanego Ls, natomiast o 6,9 proc. dla gazu zaazotowanego Lw.

Ceny gazu na Towarowej Giełdzie Energii mają wpływ na taryfy

Powodem zmiany taryfy jest utrzymujący się od początku roku wzrost cen gazu na Towarowej Giełdzie Energii, która jest głównym źródłem pozyskania paliwa gazowego przez PGNiG OD.

Po spadkach cen gazu na TGE w 2020 r., której towarzyszyły spadki cen w taryfach PGNiG OD (do poziomu 8,543 gr/KWh), od początku bieżącego roku do teraz notowania gazu wzrosły - w zależności od instrumentu - do nawet 234 proc., co przedstawia Tabela 1 (zawiera ona informacje o produktach z realizacją dostawy w czwartym kwartale 2021 r.). 

Zauważalny jest również znaczny wzrost cen gazu od lipca br. (tzn. od momentu zatwierdzenia drugiej zmiany taryfy w lipcu br.) do teraz. Przykładowo 14 września 2021 r. cena gazu dla kontraktu GAS_BASE_Q-4-21 wyniosła 311,71 zł/MWh podczas gdy w lipcu 2021 r. cena ta wyniosła 174,7 zł/MWh, co oznacza wzrost o ponad 78 proc.

Tabela 1: Zmiany cen gazu w kontraktach notowanych na Towarowej Giełdzie Energii od stycznia do września 2021 r.

Źródło: TGE - Dane statystyczne

Ponieważ PGNiG OD systematycznie kontraktuje zakup gazu, ceny paliw gazowych w taryfie nie są tożsame z aktualnymi dostępnymi cenami produktów na 2021 r. na TGE.

„Kuchenkowicze” zapłacą 72 grosze więcej

Odbiorcy w gospodarstwach domowych obsługiwani przez PGNiG OD, oprócz wskazanych powyżej cen gazu i opłat abonamentowych (obrót), ponoszą opłaty za jego transport (dystrybucję) - ze względu na skalę działania Polskiej Spółki Gazownictwa, najczęściej wg taryfy tej spółki. Skutek wprowadzenia zmiany taryfy dla płatności kompleksowych (łącznie za gaz i jego dostawę) będzie zatem niższy niż w przypadku cen gazu, ze względu na niezmienione stawki opłat abonamentowych oraz za usługę dystrybucji paliw gazowych.

Dla statystycznego odbiorcy w grupie W-1.1 zużywającego paliwo gazowe do przygotowania posiłków, płatność za gaz będzie wyższa o 3,36 proc., co oznacza kwotowy wzrost o 0,72 zł miesięcznie. Dla odbiorców z grupy W-2.1 płatność wrośnie o 4,63 proc. i wyniesie 4,48 zł miesięcznie. Natomiast odbiorcy zużywający większe ilości paliwa tj. ogrzewających także mieszkania gazem (grupa taryfowa W-3.6) zapłacą o 13,76 złotych miesięcznie więcej (wzrost płatności o 4,89 proc.).

Tabela 2: Zmiany średnich poziomów łącznych płatności w grupach, do których kwalifikowani są odbiorcy w gospodarstwach domowych, korzystający z gazu ziemnego wysokometanowego.

Przedsiębiorca może wprowadzić nową taryfę już 14 dnia od dnia jej opublikowania przez Prezesa URE. Zmiana taryfy została opublikowana w Biuletynie Branżowym URE - Paliwa gazowe.

Zmiany taryf dla G.EN GAZ Energia, Anco oraz EWE Energia

Wśród lokalnych sprzedawców gazu są między innymi spółki: G.EN Gaz Energia, Anco oraz EWE. We wrześniu br. Prezes URE zatwierdził zmiany taryf dla G.EN Gaz Energia oraz Anco. Nowe stawki weszły w życie z początkiem października br. 14 października br. opublikowana została natomiast taryfa kolejnego sprzedawcy: EWE Energia. Przedsiębiorstwo może wprowadzić nową taryfę do stosowania nie wcześniej niż 14 dni i nie później niż 45 dni od dnia jej publikacji w „Biuletynie Branżowym Urzędu Regulacji Energetyki – Paliwa gazowe”.

Zmiany cen za sprzedaż paliw gazowych u tych trzech sprzedawców przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Zmiana cen paliw gazowych dla odbiorców w gospodarstwach  domowych – klientów spółek G.EN GAZ, Anco i EWE

Wnioski wymienionych wyżej spółek przedsiębiorcy uzasadnili wzrostem cen zakupu gazu w kontraktach, przy czym w przypadku gazu wysokometanowego wybrano najniższą z otrzymanych ofert, natomiast w przypadku gazu zaazotowanego spółki przyjęły ofertę jedynego działającego na tym terenie dostawcy zaazotowanego gazu ziemnego (grupa L, podgrupy Lw, Ls, Ln i Lm). Ponieważ przedłożone przez firmy dokumenty jednoznacznie wskazywały na wzrost kosztów pozyskania gazu ziemnego, Prezes URE, mając na uwadze przepisy ustawy Prawo energetyczne stwierdził, że skalkulowane w taryfach ceny gazu mają oparcie w aktualnych kosztach pozyskania gazu przez spółki. Zatem nie zaistniały przesłanki do odmowy zatwierdzenia zmiany taryfy.

Specyfika infrastruktury: małe, lokalne systemy gazowe mogą uniemożliwiać zmianę sprzedawcy gazu

Spółki G.EN Gaz, EWE czy ANCO są operatorami systemów dystrybucyjnych i równocześnie prowadzą sprzedaż gazu odbiorcom przyłączonym do tych sieci.^[7] Takich lokalnych sieci gazowych mamy w kraju kilkadziesiąt.

Zgodnie z obowiązującym od 2007 roku prawem (tzw. zasadą TPA: Third Party Access ), odbiorcy końcowi mają swobodę wyboru sprzedawcy energii elektrycznej i gazu^[8]. Jednak aby skutecznie zrealizować to prawo, w obrębie sieci dystrybucyjnej, do której odbiorca jest przyłączony, działać musi więcej niż jeden sprzedawca.

Sprzedawcy chętni prowadzić działalność na danym obszarze zwracają się o zawarcie umowy do właściwego operatora sieci dystrybucyjnej. Operator ma obowiązek zawrzeć z zainteresowanym sprzedawcą umowę o świadczenie usług dystrybucji. Jednak w uzasadnionych przypadkach^[9], po uzyskaniu prawomocnej zgody Prezesa URE na nieudostępnianie sieci innym sprzedawcom, operator może odmówić dostępu do swojej sieci.

Ustawodawca przewidział jednak wyjątek, który ma zastosowanie m.in. do spółki G.EN Gaz: przedsiębiorstwo to - na podstawie art. 4h ust. 3b Prawa energetycznego - w części systemu dystrybucyjnego zasilanego ze źródeł lokalnych (dotyczy to zatem głównie gazu zaazotowanego) - może odmówić dostępu do swojej sieci przed uzyskaniem prawomocnej decyzji Prezesa URE zwalniającej go z obowiązku udostępniania sieci innym sprzedawcom gazu.

W pozostałej części systemu dystrybucyjnego (a więc tam, gdzie sprzedawany jest gaz wysokometanowy), G.EN. Gaz ma natomiast obowiązek udostępniać swoją sieć innym sprzedawcom^[10]. Zgodnie z tym obowiązkiem G.EN Gaz zawarł umowy o świadczenie usług dystrybucji dla gazu wysokometanowego z 11 sprzedawcami. Jednocześnie żaden sprzedawca nie złożył do G.EN Gaz wniosku o zawarcie umowy dystrybucyjnej obejmującej system gazu zaazotowanego.

Czy mamy do czynienia z nadużywaniem pozycji rynkowej?

Od 1 października 2017 r. w gestii Prezesa URE leży wyłącznie zatwierdzanie cen sprzedaży paliwa gazowego dla gospodarstw domowych^[11]. Ceny stosowane w obrocie gazem pomiędzy przedsiębiorcami pozostają natomiast poza kontrolą Regulatora. W przypadku gdyby doszło do podjęcia przez przedsiębiorstwo o znaczącej sile rynkowej działań skutkujących nadmiernym wzrostem cen gazu, należy zweryfikować, czy nie dochodzi do ograniczania konkurencji rynkowej – organem właściwym jest tu Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. To właśnie urząd antymonopolowy został powołany do ochrony zarówno zbiorowych interesów konsumentów, jak i antymonopolowej ochrony konkurencji na rynku m.in. poprzez przeciwdziałanie praktykom antykonkurencyjnym, takim jak nadużywanie przez podmioty rynkowe pozycji dominującej. Mając na uwadze te kompetencje, już w 2018 roku Prezes URE informował Prezesa UOKiK o potrzebie zbadania mechanizmu kształtowania cen oferowanych przez sprzedawcę gazu zaazotowanego przedsiębiorstwom zajmującym się obrotem tym paliwem. We wrześniu br. Regulator ponownie zwrócił uwagę Prezesa UOKiK na potrzebę weryfikacji tego mechanizmu, w tym stosowania ewentualnych praktyk monopolistycznych.

***

• W Polsce sprzedaż gazu do odbiorców końcowych zdominowana jest przez podmioty z grupy kapitałowej PGNiG. Udział tych podmiotów w sprzedaży wynosił ok. 86 proc. w 2020 r. Pozostałe ok. 14 proc. sprzedaży gazu realizowane było przez inne spółki obrotu sprzedające gaz odbiorcom końcowym.
• Liczba wszystkich odbiorców gazu przyłączonych do sieci dystrybucyjnych w całym kraju wynosi ok 7,3 mln.
• 95 proc. z nich używa gazu wysokometanowego E. Pozostałe 5 proc. odbiorców korzysta z gazów zaazotowanych (o symbolach L).
• Aktywną sprzedaż gazu na rynku detalicznym w 2020 roku prowadziło 86 sprzedawców^[12] gazu ziemnego wysokometanowego oraz 10 sprzedawców gazu zaazotowanego.

^[1] Nowelizacja ustawy – Prawo energetyczne z listopada 2016 r. wprowadziła ustawowe uwolnienie cen gazu. Od 1 października 2017 r. z obowiązku zatwierdzania taryf przez regulatora zwolniono wszystkich odbiorców na rynku detalicznym za wyjątkiem gospodarstw domowych. Ceny dla tej grupy odbiorców zostaną zwolnione z obowiązku taryfowego od 1 stycznia 2024 r.

^[2] Dz. U. z 2021 r. poz. 716 z późn. zm.

^[3] Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi, Dz.U. z 2021 r. poz. 280.

^[4] Zgodnie z art. 3 pkt 21 ustawy – Prawo energetyczne: koszty uzasadnione to koszty niezbędne do wykonania zobowiązań powstałych w związku z prowadzoną przez przedsiębiorstwo energetyczne działalnością w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania i dystrybucji, obrotu paliwami lub energią oraz przyjmowane przez przedsiębiorstwo energetyczne do kalkulacji cen i stawek opłat ustalanych w taryfie w sposób ekonomicznie uzasadniony, z zachowaniem należytej staranności zmierzającej do ochrony interesów odbiorców; koszty uzasadnione nie są kosztami uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów podatkowych;

^[5] Kontrakty GAS_BASE_M_01-21 z 9.10.2020 r.

^[6] 11.10.2021 r. w kontraktach terminowych GAS_BASE_M_01-22.

^[7] Obowiązek prawnego rozdzielenia działalności dystrybucji paliw gazowych od obrotu paliwami gazowymi nie dotyczy przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, które dostarczają paliwa gazowe do mniej niż 100 tys. odbiorców i roczna sprzedaż jest mniejsza od 150 mln m³.

^[8] Art. 4j ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne.

^[9] Określone w art. 4h ust. 1 ww. ustawy: tj. jeśli świadczenie usług dystrybucyjnych może spowodować dla przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo (t.j. będącego jednocześnie operatorem i sprzedawcą) trudności ekonomiczne związane z realizacją zobowiązań wynikających z uprzednio zawartych umów przewidujących obowiązek zapłaty za określoną ilość gazu ziemnego, niezależnie od ilości pobranego gazu, lub gdy świadczenie tych usług uniemożliwia wywiązanie się przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo z obowiązków w zakresie ochrony interesów odbiorców i ochrony środowiska.

^[10] Lista publikowana jest na stronie internetowej: https://www.gen.com.pl/dystrybucja/zmiana-sprzedawcy

^[11] Ceny dla pozostałych odbiorców gazu od tej daty są wyłączone z jurysdykcji Prezesa URE.

^[12] Dane Agencji Rynku Energii.

Źródło: Urząd Regulacji Energetyki