Jakie rozwiązania wprowadza społeczna część pakietu mieszkaniowego?

Społeczna część pakietu mieszkaniowego, czyli impuls rozwojowy dla gospodarki

– Decyzja Sejmu do dobra wiadomość. Rozwiązania dla mieszkalnictwa, którymi zajmie się teraz Senat, są ważne dla poprawy sytuacji mieszkaniowej Polaków. Społeczna część pakietu mieszkaniowego przewiduje m.in. finansowe wsparcie dla najemców mieszkań, których budżety domowe ucierpiały wskutek pandemii Covid-19 – mówi wicepremier, minister rozwoju, pracy i technologii Jarosław Gowin.

I dodaje: – Uchwalenie społecznej części pakietu mieszkaniowego to pierwszy etap proponowanych przez nas zmian. Pracujemy już nad kolejnymi rozwiązaniami, które wesprą rozwój mieszkalnictwa w Polsce. Przed nami tzw. rynkowa część pakietu mieszkaniowego, a w niej na przykład ustawa, która wprowadzi model „lokal za grunt”, rozwój społecznych agencji najmu, czy prawne uregulowanie działania tzw. kooperatyw mieszkaniowych. 

I. Kluczowe rozwiązania społecznej części pakietu mieszkaniowego 

Zmiany w budownictwie społecznym, czynszowym oraz komunalnym:

• wyższe granty z Funduszu Dopłat w BGK dla gmin na budowę mieszkań społecznych (z 20% kosztów inwestycji do nawet 35%); wprowadzenie zasady finansowania wkładu gminy, a nie refinansowania;
• zwiększenie wsparcia dla gmin na budowę mieszkań komunalnych (na pokrycie do 80% kosztów nowych inwestycji;
• wyższe granty na remonty zasobu budynków komunalnych, które ze względu na stan techniczny nie są użytkowane (pustostany); uproszczona procedura ubiegania się o środki;
• uelastycznienie zasad dotyczących czynszu w przypadku inwestowania przez TBS w OZE, termomodernizację lub w poprawę dostępności dla seniorów i osób niepełnosprawnych;
• premie remontowe na budynki TBS starsze niż 25 lat (obecnie ogólna zasada pozwala uzyskać ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów premię na remont budynku wybudowanego przed 1961 r.); 
• wakacje czynszowe dla lokatorów w TBS-ach (nawet 20% niższy czynsz) po spłacie kredytu przez TBS; 
• w przypadku budowy mieszkań społecznych z wyższą partycypacją lokatora w kosztach budowy, będzie możliwość zmiany umowy najmu na umowę najmu z dojściem do własności;
• dopłaty do czynszu w programie „Mieszkanie na start” i szansa dojścia do własności nowego mieszkania także dla osób bez zdolności czynszowej (opcja dla „stających na nogi” – dopłaty do czynszu również dla lokatorów mieszkań wynajmowanych od inwestora przez gminę i podnajmowanych lokatorowi);
• finansowanie tworzenia powierzchni wspólnych dla seniorów w budynkach komunalnych.

Rządowy Fundusz Rozwoju Mieszkalnictwa

• dodatkowa pula środków w wysokości 1,5 mld zł;
• dla gmin, które chciałyby wesprzeć budownictwo społeczne, ale ich budżety ucierpiały w wyniku pandemii COVID-19;
• wysokość wsparcia wyniesie 10% planowanej inwestycji mieszkaniowej istniejącego TBS/SIM lub w przypadku nowego SIM – 3 mln zł;
• wnioski będą przyjmowane przez KZN i rozpatrywane w terminie 60 dni;
• obowiązywać będzie uproszczona procedura.

Pomoc kierowana bezpośrednio do lokatorów:

• nowe dopłaty do czynszu wliczane do dodatków mieszkaniowych – wyższe dodatki mieszkaniowe dla najemców dotkniętych skutkami epidemii COVID-19 (do 1 500 zł miesięcznie przez pół roku, na pokrycie do 75% czynszu);
• systemowo lepsza procedura dla wnioskujących o dodatek mieszkaniowy.

Zmiany w Krajowym Zasobie Nieruchomości:

• wykorzystanie potencjału KZN dla rozwoju społecznego budownictwa czynszowego. KZN będzie mógł wnosić grunty do TBS/SIM;
• W ramach KZN zostanie utworzony Fundusz Społecznej Inicjatywy Mieszkaniowej KZN. Będzie on zasilany środkami z gospodarowania nieruchomościami KZN;
• Środki z Funduszu będą przeznaczone na tworzenie przez KZN społecznych inicjatyw mieszkaniowych (SIM) lub obejmowanie w nich udziałów. KZN będzie mógł też tworzyć i przystępować do już istniejących SIM lub towarzystw budownictwa społecznego (TBS).

II. Szczegóły rozwiązań społecznej części pakietu mieszkaniowego

Wyższe granty na budowę i wsparcie dla gmin

Zwiększymy gminom bezzwrotne wsparcie z Funduszu Dopłat (Fundusz zasilany z budżetu państwa) dla inwestycji realizowanej przez TBS na podstawie umowy z gminą. Podwyższamy finansowe wsparcie dla gmin partycypujących w kosztach budowy na podstawie umowy zawartej pomiędzy JST a inwestorem (w tym TBS) z 20% do maksymalnie nawet 35% kosztów inwestycji. Bardzo ważną zmianą jest wprowadzenie zasady uruchomienia tego grantu na etapie realizacji inwestycji, żeby środki bezpośrednio pokrywały część kosztów, a nie refinansowały koszty już poniesione. Obecnie pieniądze wypłacane są dopiero po rozliczeniu inwestycji, co oznacza konieczność wcześniejszego zaangażowania własnych środków gminy.

Do 80% zwiększamy też nakłady na budowę nowych budynków komunalnych. Ujednolicamy także katalog kosztów kwalifikowanych z katalogiem kosztów w programie społecznego budownictwa czynszowego – uwzględniamy m.in. koszty wykonania garaży podziemnych i sieci uzbrojenia terenu.

Zwiększamy również wsparcie na modernizację zasobów komunalnych. Podwyższamy do 50% wysokość finansowego wsparcia z Funduszu Dopłat na przedsięwzięcia, które polegają na remoncie mieszkań komunalnych. Przedsięwzięcia te będzie można połączyć z remontem części wspólnych budynków, w których znajdują się te mieszkania, które wspieramy już wprowadzoną na początku roku premią remontową z FTiR. W przypadku, gdy budynki komunalne wpisane są do rejestru zabytków lub znajdują się na terenie wpisanym do tego rejestru, grant na ich remont będzie podwyższany dodatkowo o 10 pkt proc. kosztów przedsięwzięcia. Na remont noclegowni, schronisk dla osób bezdomnych, ogrzewalni proponujemy premię 80%. 

Rozszerzamy także grupę podmiotów, które będą mogły aplikować o finansowe wsparcie. Po wprowadzeniu zmian z tej możliwości będą mogły skorzystać organizacje pozarządowe, które nie mają statusu organizacji pożytku publicznego.

Nasze propozycje przewidują też finansowanie powierzchni wspólnych dla seniorów, które będą służyły zaspokajaniu potrzeb osób starszych (np. pomieszczeń rekreacyjnych, ambulatoryjnych). Przyczyni się to do zwiększenia aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym osób starszych. 

Pakiet mieszkaniowy powinien umożliwić samorządom pełen montaż finansowy inwestycji mieszkaniowych i tym samym znacznie zwiększyć liczbę tych inwestycji. 

Premie remontowe na stare budynki TBS 

Towarzystwa budownictwa społecznego odgrywają istotną rolę w rozbudowie segmentu mieszkań czynszowych użytkowanych na zasadach najmu. Dlatego konieczne jest dodatkowe wsparcie dla TBS, które umożliwi im utrzymanie swoich zasobów w odpowiednim stanie technicznym. Tym samym przewidujemy możliwość uzyskania premii remontowej przez TBS na spłatę części kredytu zaciągniętego na remont, ale także umożliwienie im pobierania od najemców dodatkowych opłat, związanych z instalacją i konserwacją odnawialnych źródeł energii, budową wind, czy termomodernizacją.

Aktualnie taką premię remontową można otrzymać na budynek, którego użytkowanie rozpoczęto przed 14 sierpnia 1961 r. Po zmianach będą nią objęte również budynki wielorodzinne, należące do towarzystw budownictwa społecznego, starsze niż 25 lat. 

Wakacje czynszowe

Ułatwieniem dla osób wynajmujących mieszkania w TBS-ach ma być wprowadzenie możliwości zamiany umowy najmu na umowę najmu zawierającą rozliczenie partycypacji (tzw. wakacje czynszowe). Obecnie najemca/partycypant może odzyskać wpłaconą partycypację w kosztach budowy wynajmowanego lokalu wyłącznie w przypadku zakończenia najmu i opuszczenia lokalu. Po zmianach, po spłacie przez TBS/SIM kredytu zaciągniętego na budowę lokalu mieszkalnego, mieszkańcy będą mogli sami zdecydować, kiedy i w jaki sposób odzyskają swój wkład partycypacyjny. Nie muszą już czekać do momentu zakończenia najmu, ale będą mogli stopniowo odbierać swój wkład w czynszu – dzięki czemu będą płacić mniej. 

Kolejnym udogodnieniem dla obywateli będzie możliwość wyodrębniania na własność/zbywanie lokali mieszkalnych wybudowanych w ramach preferencyjnych kredytów udzielanych w aktualnym programie społecznego budownictwa czynszowego. 

Społeczne Inicjatywy Mieszkaniowe (SIM)

Proponujemy także, aby na rynku pojawiły się mieszkania z atrakcyjną ofertą czynszową, z możliwością dojścia do własności wynajmowanego lokalu. Będzie tu konieczny wkład partycypacyjny ze strony lokatora, na pokrycie co najmniej 20% (25% w dużych miastach) kosztów budowy. Z wnioskiem o zamianę dotychczasowej umowy najmu na umowę najmu z dojściem do własności będzie można wystąpić po spłaceniu przez SIM kredytu zaciągniętego na inwestycję. 
W obecnie funkcjonujących TBS-ach wpłacana partycypacja w kosztach budowy lokalu nie wiąże się z żadnym dodatkowym uprawnieniem dla lokatora, a stanowi często niezbędny element finansowania inwestycji. Nowa formuła ma być bardziej atrakcyjna dla osób, które poszukują mieszkania i stabilizacji, ale nie chcą lub nie mogą związać się wieloletnim i obciążającym kredytem hipotecznym. 

Dopłaty do czynszu „Mieszkanie na start”

Dopełnieniem programów wspierających społeczne budownictwo czynszowe jest program dopłat do czynszu „Mieszkanie na start” (MnS), realizowany od 1 stycznia 2019 r. Program ma charakter proinwestycyjny i uzupełnia działania dotyczące budowy mieszkań z pakietu „Mieszkanie+”. Obok inwestycji prowadzonych na zasadach rynkowych, dotyczy mieszkań budowanych we współpracy z gminą w programach wsparcia społecznego budownictwa czynszowego. Dopłaty do czynszu mają na celu polepszenie warunków mieszkaniowych osób średniozamożnych (uzyskujących średnie dochody) i są dużym wsparciem dla wielu rodzin. 
Kluczowymi podmiotami, na których oparta jest realizacja programu, są inwestorzy (podmioty realizujące inwestycje mieszkaniowe i wynajmujące mieszkania), gminy (współpraca z inwestorem, kryteria naboru najemców, przyznanie dopłaty do czynszu i pośrednictwo w wypłacie) oraz BGK, który operacyjnie odpowiada za wypłatę wsparcia ze środków Funduszu Dopłat. 

Do tej pory dopłaty do czynszu mogły dostawać gospodarstwa domowe, których dochody nie wystarczają do zakupu mieszkania, ale wystarczają do opłacania czynszu. Nowe rozwiązania rozszerzą tę grupę, pozwalając na uzyskiwanie tych dopłat także przez osoby, które nie mają „zdolności czynszowej”. Mają też być szansą dla tej grupy gospodarstw domowych na dojście do własności nowego mieszkania. To nowa opcja dla „stających na nogi” lokatorów mieszkań komunalnych. 

Proponowane rozwiązania:

• możliwość stosowania dopłat do czynszu w przypadku podnajmu mieszkania od gminy, jeżeli gmina wynajmuje lokal od inwestora;
• w przypadku mieszkań wynajmowanych przez gminę w celu podnajmu osobom fizycznym, jeśli mieszkanie jest objęte programem MnS, wyłączenie warunku stosowania do tych lokali zasad mających zastosowanie do mieszkaniowego zasobu gminy, co oznacza, że gmina będzie mogła sama zdecydować, jaką kwotę jest w stanie pokryć sama, a jaką kwotę będzie płacić podnajemca;
• w przypadku, gdy gmina wynajmuje mieszkanie bezpośrednio od inwestora w celu podnajmu beneficjentowi wsparcia, zwolnienie najemcy od bezwzględnego obowiązku posiadania zdolności czynszowej (ryzyko bieżącego pokrywania opłat czynszowych w całości przejmuje w takiej sytuacji gmina, jako bezpośredni najemca).

Oznacza to, że przy odpowiednim zaangażowaniu gminy, np. w postaci przekazania swoich gruntów do lokalnego TBS, który wybudował blok na tym terenie, będzie ona mogła wynająć w zamian kilka mieszkań, a następnie podnająć je rodzinom zamieszkującym mieszkania komunalne. Wielu obecnych mieszkańców zasobu komunalnego to osoby, które, mimo trudności finansowych, regularnie starają się opłacać czynsz, są dobrymi sąsiadami, niejednokrotnie aktywnie uczestniczącymi w życiu wspólnoty samorządowej. Proponowane rozwiązanie to szansa właśnie dla nich. Opłaty czynszowe mogą okazać się nieco wyższe, ale rodzinę będzie na to stać, ponieważ skorzysta z dopłat do czynszu z programu „Mieszkanie na start” – nawet przez 15 lat. Na takim rozwiązaniu skorzysta także gmina. Dzięki prowadzonej elastycznej polityce mieszkaniowej zmniejszy się kolejka do mieszkań komunalnych, bo do zwolnionych mieszkań w zasobie będą mogły wprowadzić się oczekujące na przydział osoby.

Prościej o dodatek mieszkaniowy 

Dodatki mieszkaniowe to świadczenia, które przysługują osobom w najtrudniejszej sytuacji materialnej. Przygotowaliśmy nowe przepisy, które usprawnią system dodatków mieszkaniowych oraz wyeliminują wątpliwości interpretacyjne. Będą też bardziej adekwatne do potrzeb adresowania wsparcia, jakim jest dodatek mieszkaniowy. I, co ważne, proponujemy także wyłączenie dodatków spod egzekucji administracyjnej oraz komorniczej.

Osobom, które mają niskie dochody, będzie łatwiej i szybciej ustalić, czy mogą z nich skorzystać. Po zmianach próg dochodowy będzie liczony od kwoty netto (czyli „na rękę”), a nie, tak jak dotychczas, od dochodu ubruttowionego, czyli po odliczeniu m.in. składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe. 

Ujednolicimy także definicję dochodu, tak by w przypadku różnych przepisów z zakresu mieszkalnictwa funkcjonowała jedna definicja (jedna definicja dochodu w: Mieszkaniu na Start, TBS-ach, Funduszu Dopłat, mieszkaniach komunalnych). A podstawą do ustalenia progu dochodowego na potrzeby ustalenia prawa do dodatku będzie przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, a nie dotychczasowy wskaźnik, tj. kwota najniższej emerytury. Projektowane przepisy zwiększają też ochronę danych osobowych, w tym danych wrażliwych, osób pobierających dodatek mieszkaniowy.
Proponowane rozwiązania nie spowodują również zwiększenia wydatków gmin na dodatki mieszkaniowe. 

Pomoc dla wynajmujących dotkniętych ekonomicznymi skutkami COVID-19

Planujemy, by najemcy mieszkań mogli, po spełnieniu odpowiednich warunków, otrzymać dopłatę do dodatku mieszkaniowego. Nowe przepisy mają dotyczyć najemców mieszkań komunalnych, towarzystw budownictwa społecznego, spółdzielczych czy też wynajętych od osoby prywatnej lub firmy.

Projektowane wsparcie przewiduje możliwość ubiegania się o dodatki mieszkaniowe, powiększone o dopłatę z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19. Proponujemy wyższe dodatki mieszkaniowe dla najemców, w tym także na rynku komercyjnym – do 1500 zł miesięcznie przez pół roku, na pokrycie do 75% czynszu. 

Dopłata do czynszu, finansowana z budżetu państwa (ze środków z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19) będzie przyznawana przez gminę razem z dodatkiem mieszkaniowym tym gospodarstwom domowym, które wniosek o te świadczenia złożą do 31 marca 2021 r. Osoby te będą zobowiązane do wykazania, że w ostatnich trzech miesiącach ich średni miesięczny dochód nie tylko upoważnia do otrzymania dodatku mieszkaniowego, ale też był o co najmniej 25 % niższy niż w 2019 r. (np. na podstawie PIT za 2019 r.). Dodatek mieszkaniowy powiększony o dopłatę będzie przysługiwał, jeżeli najemca był najemcą lokalu mieszkalnego przed 14 marca 2020 r. Poza tym proponujemy, aby zarówno dodatek, jak i dopłata mogły zostać przyznane nie tylko na pokrycie opłat przyszłych, ale i za okres ubiegły, nie wcześniejszy jednak niż od 1 kwietnia 2020 r. Dodatek z dopłatą w dalszym ciągu byłby przyznawany na opłaty za okres 6 miesięcy, ale dzięki temu mógłby zostać przeznaczony na uregulowanie zaległości czynszowych z poprzednich miesięcy.

Wysokość dopłaty ma stanowić różnicę między kwotą dodatku mieszkaniowego powiększonego o dopłatę do czynszu, przyznanego na zasadach projektowanej ustawy, a kwotą dodatku mieszkaniowego, jaka zostałaby przyznana na zasadach ogólnych ustawy. Kwota dopłaty ma być wyszczególniana w decyzji przyznającej dodatek mieszkaniowy, powiększony o tę dopłatę. Rozwiązanie to ma ułatwić rozliczenie środków przekazywanych gminie na wypłatę dopłat. Środki na wypłatę dopłat do dodatków mieszkaniowych przekazywane będą gminie – na jej wniosek – przez wojewodę.

Grunty KZN także dla budownictwa społecznego

Wsparciem dla inwestorów i jednostek samorządu terytorialnego w korzystaniu z nowych rozwiązań będzie Krajowy Zasób Nieruchomości. Chcemy znacznie poszerzyć wykorzystanie jego potencjału w zwiększaniu zasobu społecznych mieszkań czynszowych. KZN będzie miał więcej możliwości działań w gospodarowaniu swoim zasobem. Będzie mógł tworzyć i przystępować do istniejących towarzystw budownictwa społecznego. Dotychczasowe regulacje nie przewidywały tej formy działań KZN. W KZN zostanie utworzony Fundusz Społecznej Inicjatywy Mieszkaniowej KZN. Celem funduszu będzie zabezpieczenie środków finansowych, które zostaną przeznaczone wyłącznie na: tworzenie przez KZN społecznych inicjatyw mieszkaniowych lub obejmowanie udziałów w istniejących towarzystwach budownictwa społecznego lub SIM. Będzie on zasilany środkami pochodzącymi ze zbycia nieruchomości KZN. Możliwe będzie też współfinansowanie nowo utworzonych inwestycji TBS lub z udziałem KZN – ze środków pochodzących ze zbycia nieruchomości Zasobu.

Książeczki mieszkaniowe

System książeczek mieszkaniowych uruchomiono w PRL, jako sposób oszczędzania na własne mieszkanie. Posiadacze książeczek mieszkaniowych (założonych do 23 października 1990 r.) mają prawo do premii gwarancyjnej. Jest to rekompensata pieniężna za to, że ich oszczędności w okresie transformacji ustrojowej straciły na wartości. W 2019 r. zlikwidowanych zostało ok. 14,1 tys. książeczek mieszkaniowych z prawem do premii gwarancyjnej. Z danych za 2019 r. wynika, że książeczki mieszkaniowe ma ok. 1 mln Polaków. 

Nasze zmiany zakładają:

• Poszerzenie katalogu wydatków uprawniających do wypłacenia premii gwarancyjnej przy likwidacji książeczki mieszkaniowej. Premia gwarancyjna będzie przysługiwała w związku z : 
  • wniesieniem opłat za przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności;
  • inwestycjami, które poprawią stan techniczny mieszkania lub domu, tj. na: 
  • działania termomodernizacyjne (np. ocieplenie domu),
  • wymianę źródeł ciepła na bardziej ekologiczne (np. wymiana starych kotłów na nowoczesne urządzenia grzewcze),
  • montaż, wymianę lub modernizację instalacji gazowej, elektrycznej lub wodno-kanalizacyjnej,
  • wydatkami związanymi z zawarciem umowy najmu mieszkania (najmu instytucjonalnego) z dojściem do własności. Środki z premii gwarancyjnej będą przysługiwały właścicielowi książeczki mieszkaniowej po zapłacie części ceny mieszkania, w wysokości nie niższej niż 3 proc. wartości odtworzeniowej lokalu.
• Właściciele książeczek mieszkaniowych będą mieli pierwszeństwo przy naborze wniosków o zawarcie umowy najmu w programie „Mieszkanie na start”.

Cyfryzacja procesu budowlanego

Postulat cyfryzacji procesu budowlanego był podnoszony od wielu lat przez różne środowiska związane z budownictwem. Potrzeba takiej cyfryzacji uwypukliła się zwłaszcza w okresie obecnie trwającej pandemii.

Zmiany w przepisach ustawy – Prawo budowlane wprowadzą dla inwestora możliwość składania niektórych wniosków i dokonywania zgłoszeń w procesie budowlanym w postaci elektronicznej. Wprowadzą one także możliwość załączania do wniosków (zgłoszeń) kopii dokumentów zamiast ich oryginałów. Wszystko to umożliwi w wielu sprawach kontakt obywatela z organem bez konieczności wychodzenia z domu. 

Inwestor będzie korzystał ze specjalnego generatora udostępnionego na rządowej stronie internetowej. Na tej stronie za pomocą generatora inwestor wypełni wniosek (zgłoszenie, zawiadomienie), załączy skan lub zdjęcie dokumentów wymagających dołączenia (których oryginał ma w postaci papierowej) i kompletny wniosek (zgłoszenie, zawiadomienie) wyśle przez Internet.

Jednocześnie zachowana zostanie dotychczasowa postać składanej dokumentacji do organów administracji budowanej, czyli postać papierowa. Zainteresowany będzie miał od tej pory możliwość wyboru, czy chce w procesie budowlanym kontaktować się z organem w postaci elektronicznej, czy papierowej.

Drogą elektroniczną będzie można:

• złożyć wniosek o odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych;
• zgłosić roboty budowlane (niewymagające dołączenia projektów);
• złożyć wniosek o pozwolenie na rozbiórkę;
• zgłosić rozbiórkę;
• złożyć wniosek o pozwolenie na budowę wraz z załączonym projektem zagospodarowania działki lub terenu oraz projektem architektoniczno-budowlanym w postaci elektronicznej;
• złożyć wniosek o wydanie odrębnej decyzji o zatwierdzeniu projektu zagospodarowania działki lub terenu lub projektu architektoniczno-budowlanego;
• złożyć wniosek o zmianę pozwolenia na budowę;
• złożyć wniosek o wydanie pozwolenia na budowę tymczasowego obiektu budowlanego;
• złożyć wniosek o przeniesienie decyzji o pozwoleniu na budowę oraz praw i obowiązków wynikających ze zgłoszenia;
• zawiadomić o terminie rozpoczęcia robót budowlanych;
• złożyć wniosek o wydanie decyzji wyłączającej stosowanie niektórych obowiązków w stosunku do kierownika budowy;
• złożyć wniosek o wydanie decyzji o niezbędności wejścia do sąsiedniego budynku, lokalu lub na teren sąsiedniej nieruchomości;
• złożyć wniosek o wszczęcie uproszczonego postępowania legalizacyjnego;
• zawiadomić o zakończeniu budowy;
• złożyć wniosek o pozwolenie na użytkowanie;
• zgłosić zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części.

Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii