KOWR – czym jest, jak działa i dlaczego dotyczy nas wszystkich

• Czym jest KOWR w skrócie
• Struktura KOWR i podległość
• Najważniejsze zadania KOWR – to warto znać
• Ziemia państwowa: sprzedaż i dzierżawa – jak to wygląda?
• Zgoda KOWR na zakup ziemi przez „nierolnika”
• Prawo pierwokupu i nabycia przez KOWR – co to oznacza przy sprzedaży przeze mnie ziemi rolnej?
• Promocja polskiej żywności: „Produkt Polski”, „Polska smakuje”, fundusze branżowe
• „Program dla szkół”: mleko, owoce i warzywa dla dzieci
• Kontrowersje i wyzwania w działalności KOWR
• Dlaczego działalność KOWR dotyczy także Ciebie?

Czym jest KOWR w skrócie

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa to państwowa osoba prawna podległa Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Działa na podstawie ustawy z 10 lutego 2017 r. o Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa. Do jego zadań należy m.in. gospodarowanie państwowymi gruntami rolnymi, wykonywanie uprawnień Skarbu Państwa w obrocie ziemią (takich jak pierwokup), promocja polskiej żywności w kraju i za granicą, administrowanie wybranymi programami unijnymi (np. „Program dla szkół” – mleko, owoce i warzywa), a także nadzór nad spółkami o znaczeniu strategicznym dla gospodarki żywnościowej.

KOWR nie wypłaca dopłat bezpośrednich rolnikom – to zadanie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Reforma z 2017 r. polegała na połączeniu i zastąpieniu dwóch innych instytucji: Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR) oraz Agencji Rynku Rolnego (ARR). Część mechanizmów rynkowych i promocyjnych po ARR oraz cały obszar gospodarowania państwową ziemią po ANR – trafiły do KOWR.

Struktura KOWR i podległość

Działalność KOWR jest nadzorowana przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Organem zarządczym w KOWR jest Dyrektor Generalny, który kieruje KOWR, oraz ma uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych w zakresie określonym przepisami ustawowymi. KOWR posiada swoją centralę w Warszawie oraz oddziały terenowe na poziomie województw. To oddziały terenowe są przeważnie właściwe do załatwiania spraw związanych z działalnością KOWR. KOWR pomimo wydzielenia jako osobna rządowa agencja wykonawcza, jest instytucją publiczną (nie jest to spółka państwowa). Musi zatem przestrzegać przejrzystości informacji i publikować określone informacje, np. o przetargach na sprzedaż lub dzierżawę gruntów, w Biuletynie Informacji Publicznej. Podlega kontrolom innych instytucji, takich jak np. Najwyższa Izba Kontroli (NIK).

Najważniejsze zadania KOWR – to warto znać

KOWR wykonuje szereg zadań, do których został zobowiązany ustawowo, ale tymi najważniejszymi są:

• gospodarowanie Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa (ZWRSP): sprzedaż, dzierżawa, zamiany gruntów; przygotowanie nieruchomości do obrotu; przekazywanie działek do jednostek samorządu terytorialnego na cele publiczne (drogi, inwestycje);
• organizowanie przetargów na sprzedaż i dzierżawę ziemi z ZWRSP: publiczne, ogłaszane w BIP; z określonymi warunkami udziału;
• wykonywanie uprawnień Skarbu Państwa w obrocie ziemią rolną: m.in. prawo pierwokupu i nabycia, gdy wymaga tego ochrona ładu gruntowego;
• wydawanie zgód na nabycie nieruchomości rolnych przez podmioty inne niż rolnik indywidualny: w szczególnie uzasadnionych przypadkach na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (UKUR);
• promocja polskiej żywności: kampanie w kraju i za granicą (np. „Polska smakuje”), wsparcie obecności polskich rolników i firm na targach, administrowanie Funduszami Promocji produktów rolno-spożywczych;
• „Program dla szkół”: organizacja dystrybucji mleka, przetworów mlecznych, owoców i warzyw do szkół podstawowych – program finansowany z UE i środków krajowych;
• nadzór nad wybranymi spółkami Skarbu Państwa o znaczeniu dla gospodarki żywnościowej: zwłaszcza w hodowli i nasiennictwie (utrzymanie zasobów genetycznych, bezpieczeństwo materiału siewnego);
• współpraca z samorządami przy zagospodarowaniu mienia po PGR-ach.

W praktyce to właśnie trzy pierwsze grupy zadań – przetargi, zgody na zakup ziemi oraz wykonywanie prawa pierwokupu – najczęściej dotykają osób planujących zakup lub dzierżawę ziemi.

Ziemia państwowa: sprzedaż i dzierżawa – jak to wygląda?

KOWR zarządza państwową ziemią rolną, która trafia do obrotu głównie w dwóch formach:

1. Przetargi na sprzedaż:
2. 1. ogłoszenia: w BIP KOWR oraz na stronach oddziałów terenowych. Każde ogłoszenie zawiera opis działki, powierzchnię, cenę wywoławczą, warunki udziału w przetargu;
   2. uczestnicy: osoby i podmioty spełniające warunki ustawowe (np. status rolnika indywidualnego w określonych przypadkach) oraz szczegółowe warunki przetargu;
   3. dokumenty: zwykle oświadczenia o prowadzeniu gospodarstwa, kwalifikacjach rolniczych, zameldowaniu/centrum interesów życiowych w gminie – zgodnie z wymogami ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (UGNRSP), UKUR i ogłoszeniem przetargowym;
   4. po sprzedaży: umowa zawiera często zobowiązania dot. sposobu użytkowania i zakaz zbywania przez określony czas (wynikające z przepisów).
2. Przetargi na dzierżawę:
3. 1. popularne rozwiązanie dla powiększania gospodarstw bez konieczności zakupu;
   2. okres dzierżawy: wieloletni, z czynszem płatnym zwykle pieniądzu lub równowartości zboża (zmienny czynsz zależny od cen ogłaszanych przez Prezesa GUS);
   3. kryteria: obok ceny liczą się także elementy porządkowania struktury agrarnej (np. pierwszeństwo dla lokalnych gospodarstw rodzinnych – w granicach prawa);
   4. wymogi formalne: podobne jak przy przetargach na sprzedaż.

Warto śledzić lokalne ogłoszenia KOWR na stronach oddziałów terenowych, bo przetargi są ogłaszane i rozstrzygane w ściśle określonych terminach wskazywanych w ogłoszeniach.

Zgoda KOWR na zakup ziemi przez „nierolnika”

Zasadą polskiego prawa (UKUR) jest, że nabywcą nieruchomości rolnej co do zasady powinien być rolnik indywidualny, a celem jest ochrona gospodarstw rodzinnych i ładu przestrzennego w rolnictwie. Ustawa przewiduje jednak wyjątki – w uzasadnionych okolicznościach przewidzianych kryteriami określonymi ustawowo Dyrektor Generalny KOWR może wydać zgodę na nabycie ziemi przez inne osoby lub podmioty.

• Kto może się ubiegać? Np. osoba fizyczna niebędąca rolnikiem, przedsiębiorca, gmina – w uzasadnionych przypadkach.
• Kiedy zgoda jest potrzebna? Najczęściej przy nieruchomościach rolnych powyżej ustawowych progów lub gdy nabywca nie spełnia definicji rolnika indywidualnego.
• Jakie są kryteria oceny? Są to szczegółowe kryteria ustawowe, przeważnie brak możliwości zakupu przez rolnika indywidualnego, planowany sposób użytkowania.
• Jaka jest forma udzielonej zgody? Decyzja administracyjna, z reguły z warunkami szczegółowymi (np. obowiązek prowadzenia działalności rolniczej przez dany czas).

Przed planowanym zakupem warto skonsultować się z oddziałem KOWR, notariuszem albo prawnikiem znającym UKUR, aby sprawdzić, czy transakcja wymaga zgody Dyrektora Generalnego KOWR i jakie dokumenty przygotować.

Prawo pierwokupu i nabycia przez KOWR – co to oznacza przy sprzedaży przeze mnie ziemi rolnej?

KOWR, działając w imieniu Skarbu Państwa, dysponuje uprawnieniami do ingerowania w obrót gruntami rolnymi w ściśle określonych przez prawo sytuacjach. Najbardziej znane to:

• Prawo pierwokupu: możliwość nabycia nieruchomości w pierwszej kolejności przez KOWR, na warunkach umowy zawartej przez strony;
• Prawo nabycia: wejście KOWR w miejsce nabywcy w wyjątkowych sytuacjach określonych w UKUR, innych niż sprzedaż.

Celem tych narzędzi jest zapobieganie niekontrolowanemu wyprzedażowi gruntów rolnych oraz wspieranie rozwoju gospodarstw rodzinnych. W praktyce, przy sprzedaży ziemi, notariusz zawiadamia KOWR, a procedura może wydłużyć finalizację transakcji – warto to uwzględnić w perspektywie czasowej planowanej transakcji.

Promocja polskiej żywności: „Produkt Polski”, „Polska smakuje”, fundusze branżowe

KOWR odpowiada za szeroką promocję produktów rolno-spożywczych. Być może spotkałeś się z takimi oznaczeniami lub programami.

• „Produkt Polski”: znak graficzny, który pomaga konsumentom wybierać żywność pochodzącą z polskich surowców. KOWR promuje i upowszechnia korzystanie ze znaku; nadzór nad prawidłowym znakowaniem żywności sprawują właściwe inspekcje.
• „Polska smakuje”: kampanie w kraju i za granicą, wspieranie obecności polskich firm na kluczowych targach i misjach gospodarczych.
• Fundusze Promocji: KOWR administruje funduszami branżowymi (m.in. mleka, danych rodzajów mięs), z których finansowane są działania promocyjne, informacyjne i edukacyjne.

Dla konsumenta efektem są lepsza widoczność polskiej żywności na półkach i w mediach, a dla firm – wsparcie w eksporcie i budowie marek.

„Program dla szkół”: mleko, owoce i warzywa dla dzieci

Po reformie zadań przejętych po ARR, KOWR odpowiada za organizację „Programu dla szkół”, współfinansowanego przez UE. Dzięki niemu uczniowie klas szkół podstawowych otrzymują porcje mleka, przetworów mlecznych oraz świeżych owoców i warzyw. Program ma cele edukacyjne i żywieniowe – kształtuje zdrowe nawyki i łączy szkoły z lokalnymi dostawcami.

Kontrowersje i wyzwania w działalności KOWR

Zadania KOWR z natury rzeczy bywają konfliktogenne. Sprzedaż czy dzierżawa atrakcyjnych działek, zgody dla „nierolników”, a także łączenie promocji branży z nadzorem nad państwowym mieniem – to obszary, w których ścierają się interesy gospodarcze, lokalne i społeczne. Głośne sprawy (jak wspomniana działka w kontekście CPK) pokazują, że kluczowe są transparentność procedur, rzetelna dokumentacja i sprawny nadzór. Kontrole prowadzone w KOWR (np. NIK) oraz publikacja istotnych danych w BIP mają minimalizować ryzyka i wspierać zaufanie do instytucji. Przykładowo nie jest formalnie możliwe "ukrycie" przetargu na atrakcyjną nieruchomość, bowiem każdy może zapoznać się z treścią upublicznionego ogłoszenia oraz przystąpić do przetargu (o ile oczywiście spełnia warunki formalne wynikające z ustaw).

Dlaczego działalność KOWR dotyczy także Ciebie?

Nawet jeśli nie planujesz zostać rolnikiem, jest spora szansa, że zetknąłeś się z efektami działań KOWR, lub z nimi zetkniesz w przyszłości, nawet nie będąc tego do końca świadomym, poprzez:

• wybierając w sklepie produkty oznaczone logo „Produkt Polski”,
• korzystając pośrednio z efektów promocji polskiej żywności (np. większa oferta, rozpoznawalność marek),
• mając dzieci w szkole, która bierze udział w „Programie dla szkół”,
• śledząc ogłoszenia o sprzedaży czy dzierżawie działek rolnych w Twojej okolicy,
• planując zakup działki z użytkami rolnymi – wtedy przepisy UKUR i decyzje KOWR (pierwokup, nabycie) mogą dotyczyć także Ciebie.