Wywłaszczenie gruntów warszawskich
Na mocy Dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, zwanego powszechnie „Dekretem Bieruta”, który wszedł w życie z dniem 21 listopada 1945 roku, wszelkie grunty na obszarze miasta stołecznego Warszawy przeszły na własność gminy m. st. Warszawy. Dotyczyło to wszystkich gruntów położonych na terenach warszawskich, niezależnie od sposobu użytkowania, lokalizacji czy przeznaczenia nieruchomości.
Należy zwrócić uwagę na to, że na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej w wyniku zniesienia związków samorządu terytorialnego majątek miasta stołecznego Warszawy, a zatem i grunty warszawskie, stał się własnością Skarbu Państwa. Obecnie, na podstawie ustawy z dnia 10 maja 1990 roku - przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych gmin, majątek ten został zwrócony gminie miastu stołecznemu Warszawa.
Polecamy: RODO. Ochrona danych osobowych. Przewodnik po zmianach
Uprawnienia dotychczasowych właścicieli
Na mocy Dekretu Bieruta dotychczasowi właściciele gruntów mieli prawo wystąpienia w terminie sześciu miesięcy od dnia objęcia gruntu w posiadanie przez gminę m. st. Warszawy z wnioskiem o przyznanie im prawa wieczystej dzierżawy gruntu lub prawa zabudowy na tym gruncie. Gmina miała obowiązek uwzględnić wniosek dotychczasowego właściciela, jeżeli korzystanie z gruntu przez dotychczasowego właściciela dawało się pogodzić z przeznaczeniem gruntu według planu zabudowania. W przypadku osób prawnych pozytywne rozpatrzenie wniosku uzależnione było dodatkowo od braku sprzeczności prawa użytkowania gruntu z zadaniami ustawowymi lub statutowymi tej osoby prawnej. Przyznanie odszkodowania uzależnione było od złożenia wniosku w terminie. Jeżeli wniosek nie był uwzględniony uprawniony miał prawo uzyskania dzierżawy wieczystej lub prawa zabudowy innego gruntu albo prawo do odszkodowania.
Budynki i inne przedmioty znajdujące się na gruntach, które przeszły na mocy Dekretu na własność miasta stołecznego Warszawy, pozostawały własnością dotychczasowych właścicieli. Stanowiło to wyjątek od ogólnej zasady obowiązującej w polskim prawie, zgodnie z którą własność budynku jest związana z własnością gruntu, czyli przejście własności gruntu powoduje automatycznie zmianę właściciela budynku.
Zobacz: Nieruchomości
Od czasu uchwalenia Dekretu przepisy dotyczące wywłaszczenia gruntów warszawskich przeszły znaczącą ewolucję. Pierwsze zmiany w sytuacji prawnej dotychczasowych właścicieli gruntów warszawskich wprowadziła ustawa z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Z jednej strony rozszerzała ona podstawy odmowy przyznania własności czasowej o sytuacje, gdy grunt był niezbędny na cele użyteczności publicznej, na cele obrony Państwa lub do wykonania zadań określonych w zatwierdzonych planach gospodarczych, do planowej realizacji budownictwa ogólnomiejskiego i zorganizowanego budownictwa mieszkaniowego - przesłanki odmowy stały się zatem bardziej uznaniowe i zależne od woli urzędników. Z drugiej strony w stosunku do gospodarstw rolnych, sadowniczych i warzywniczych oraz domów jednorodzinnych i jednej działki budowlanej, które zostały wywłaszczone po dniu wejścia w życie tej ustawy, to jest po dniu 12 marca 1958 roku, uniezależniały odszkodowanie od złożenia wniosku o przyznanie własności czasowej.
Z kolei Uchwała nr 11 Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 1965 r. w sprawie oddania niektórych terenów na obszarze m.st. Warszawy w wieczyste użytkowanie przywróciła przedwojennym właścicielom lub ich następcom prawnym termin do składania wniosków o przyznanie użytkowania wieczystego, jeśli nie dotrzymali go pierwotnie. Uregulowanie to dotyczyło jednak ograniczonego zbioru nieruchomości, m.in. jednej działki budowlanej przeznaczonej pod zabudowę domem jednorodzinnym lub jednej działki zabudowanej takim domem lub małym domem mieszkalnym, jednej działki zabudowanej budynkiem przeznaczonym na warsztat rzemieślniczy, oraz gospodarstw rolnych, sadowniczych i warzywniczych. Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości wygasały prawa do odszkodowania za przejęte przez Państwo grunty i budynki warszawskie, w zamian za co przyznano pewnej grupie dotychczasowych właścicieli uprawnienie do otrzymania wymienionych gruntów – jednej nieruchomości - w użytkowanie wieczyste, pod warunkiem złożenia wniosku do dnia 31 grudnia 1988 roku. Ustawa ta przyznawała prawo do odszkodowania za pewne kategorie nieruchomości.
Zobacz: Finanse
Obecna sytuacja prawna byłych właścicieli i ich następców prawnych
Aktualnie, zgodnie z art. 214 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami poprzednim właścicielom, których prawa do odszkodowania za przejęte przez państwo grunty, budynki i inne części składowe nieruchomości przewidziane w Dekrecie Bieruta wygasły na podstawie przepisów wspomnianej wyżej ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości, jeżeli zgłosili oni lub ich następcy prawni w terminie do dnia 31 grudnia 1988 r. wnioski o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste, przysługuje prawo żądania zwrotu jednej nieruchomości. Zwrot nieruchomości przysługuje poprzednim właścicielom działek zabudowanych domami jednorodzinnymi, małymi domami mieszkalnymi i domami, w których liczba izb nie przekracza 20, oraz domami, w których przed dniem 21 listopada 1945 r. została wyodrębniona własność poszczególnych lokali, a także domami, które stanowiły przed tym dniem własność spółdzielni mieszkaniowych.
Ponadto, na zasadach określonych w tej ustawie (art. 215) odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości mogą dochodzić poprzedni właściciele:
- gospodarstwa rolnego, którzy zostali pozbawieni faktycznego władania wspomnianym gospodarstwem po dniu 5 kwietnia 1958 r.
- domu jednorodzinnego, jeżeli przeszedł on na własność państwa po dniu 5 kwietnia 1958 r.,
- działki, która przed dniem wejścia w życie Dekretu Bieruta mogła być przeznaczona pod budownictwo jednorodzinne, jeżeli poprzedni właściciel bądź jego następcy prawni zostali pozbawieni faktycznej możliwości władania nią po dniu 5 kwietnia 1958 r.
W ramach przyznanego odszkodowania poprzedni właściciel bądź jego następcy prawni mogą otrzymać w użytkowanie wieczyste działkę pod budowę domu jednorodzinnego.
Ustawa ta przyznała także dotychczasowym właścicielom prawo pierwszeństwa w nabyciu bez przetargu nieruchomości przeznaczonych w podanym do publicznej wiadomości wykazie do sprzedaży lub oddania w użytkowanie wieczyste za cenę ustaloną w sposób określony w tej ustawie. Ustawa ta zawiera wyraźny zakaz zbywania nieruchomości, co do których toczy się postępowanie administracyjne dotyczące prawidłowości ich nabycia przez Skarb Państwa lub gminę.
Należy natomiast zaznaczyć, że poprzedni właściciele lub ich następcy prawni, którzy nie złożyli wniosku o przyznanie wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy albo o odszkodowanie zgodnie z Dekretem, a następnie w ramach nowych możliwości prawnych nie ubiegali się o przyznanie określonych w Dekrecie i w późniejszych aktach prawnych uprawnień, nie mają obecnie żadnych możliwości skutecznego dochodzenia praw do nieruchomości objętych przepisami Dekretu albo o odszkodowanie za ich utratę, poza wyżej wymienionym prawem do pierwszeństwa w nabyciu bez przetargu nieruchomości przeznaczonej w podanym do publicznej wiadomości wykazie do sprzedaży lub oddania w użytkowanie wieczyste, jeżeli zaoferują cenę równą wartości tej nieruchomości ustalonej w sposób określony w tej ustawie.