Wrzosy – uprawa w ogrodzie i na balkonie, odmiany

Wrzos pospolity (Calluna vulgaris)

Roślinę, którą wszyscy nazywamy wrzosem, botanicy określają jako wrzos zwyczajny lub wrzos pospolity (Calluna vulgaris), który jest jedynym gatunkiem rodzaju wrzos (botaniczna rodzina: wrzosowate). Wrzosy rosną naturalnie niemal w całej Europie Środkowej i Północnej (oczywiście przede wszystkim w Szkocji, także w Irlandii, Walii, Norwegii), rzadziej na południu Starego Kontynentu – oczywiście także w Polsce (głównie w suchych lasach sosnowych lub brzozowych). Wrzosy można spotkać także w północnej części Stanów Zjednoczonych, Kanadzie, czy nawet w Nowej Zelandii.

Jest to roślina miododajna (miód wrzosowy jest jednym z najbardziej aromatycznych i najsmaczniejszych miodów) i lecznicza ale głównie jest uprawiana jako roślina ozdobna w ogrodach (w gruncie) i w skrzynkach i doniczkach na balkonach i tarasach.

Wszyscy chyba wiemy jak wygląda wrzos – jest to mała roślina (tzw. krzewinka) wieloletnia, która w sprzyjających warunkach może osiągnąć wysokość nawet powyżej 1 metra (zwykle nie przekracza połowy tej wysokości). Pędy są pokryte drobnymi, zimozielonymi listkami o długości do 3 mm.

Wrzosy rosną naturalnie w glebach mało żyznych, i mocno kwaśnych, zarówno suchych, piaszczystych, jak i wilgotnych. Ich korzenie rozrastają się zwykle płytko w glebie ale w toku rozwoju rośliny rosną głęboko (nawet do 1 metra w głąb gleby) w poszukiwaniu wody. Tam gdzie gleba jest wilgotna a poziom wód gruntowych wysoki – wrzosy korzenią się zwykle bardzo płytko. 

Kwiaty są drobne, dzwonkowate o różnych odcieniach fioletu, są też odmiany o kwiatach białych, purpurowych, rożowych i różowo-czerwonych. Kwitną z reguły od końca sierpnia do końca września, a niektóre odmiany także nawet do października. Bardzo słabo pachną.

W krajach takich jak Szkocja, Irlandia, Norwegia, gdzie wrzosy rosną licznie, rośliny te mają od wieków swoje ważne miejsce w kulturze. Były też tam wykorzystywane jako roślina lecznicza a także w różnych obrzędach ludowych. 

W krajach anglojęzycznych od końca XIX wieku nadawane jest popularne imię żeńskie Heather (oznaczające „wrzos).

Uprawa wrzosów w ogrodzie

Jak już wspomniano wrzosy muszą mieć glebę kwaśną (pH od 3,5 do 5,5) w innej glebie zdecydowanie gorzej rosną. Nie musi to być gleba żyzna ale oczywiście nie zaszkodzi dać lepszej ziemi. Na pewno nie może to być też gleba podmokła – musi być drenaż, który odprowadza w głąb gleby nadmiar wody.

Jednym z najczęstszych powodów problemów w uprawie wrzosów jest zbyt mało kwaśna gleba. Warto wiedzieć, że gleba kwaśna z czasem obojętnieje – np. pod wpływem podlewania wodą z wodociągu, która zwykle ma wysoki odczyn pH. Najlepiej zatem podlewać wrzosy deszczówką.

Jeżeli pH gleby jest zbyt wysokie (czyli gleba jest zbyt zasadowa), trzeba je obniżyć. Można to zrobić dodając do gleby siarczan amonu, kwaśny torf lub siarkę granulowaną. Dobrym sposobem na stałe zakwaszanie gleby jest ściółkowanie jej korą z drzew iglastych (przekompostowaną) lub igliwiem z takich drzew.

Sadzonki wrzosów trzeba sadzić w docelowym miejscu w ogrodzie trochę  głębiej niż rosły w doniczkach w odstępach co najmniej 20 cm od siebie.

Uprawiane w gruncie we wszystkich rejonach Polski wrzosy są roślinami zupełnie mrozoodpornymi.

Warto utrzymywać odchwaszczoną glebę wokół wrzosów ale pamiętajmy, że mają płytko korzenie i trzeba pielić bardzo ostrożnie. Również z tego powodu warto ściółkować glebę pod tymi roślinami.

Wrzosy można przycinać na początku kwietnia. Robi się to zwykle aby odmłodzić krzewinkę i by pobudzona w ten sposób do tworzenia nowych pędów zagęszczała swój pokrój.

Wrzosy mogą być porażane przez różna choroby grzybowe, takie jak fytoftoroza, rizoktonioza, mączniak prawdziwy, antraknoza, szara pleśń. Zarażone tymi chorobami pędy wrzosów (poznamy je z reguły po zbrązowiałych listkach i pędach) należy wycinać i najlepiej spalić, rośliny opryskiwać środkami grzybobójczymi (np. miedzianem), podlewać nimi też podłoże w otoczeniu porażonych roślin. Zapobiegawczo zaleca się dodawać do gleby kompostowanej kory z drzew iglastych i igliwia i obsypywać nimi glebę pod wrzosami.

Wrzosy w doniczkach i skrzynkach na balkonach i tarasach

Oczywiście wrzosy można z powodzeniem uprawiać w doniczkach i skrzynkach na balkonach i tarasach. Ale żeby wrzosy przetrwały nam w takich pojemnikach więcej niż 1 miesiąc powinniśmy pamiętać o następujących zasadach:
- gleba musi być kwaśna i umiarkowanie żyzna,

- należy podlewać umiarkowanie (tylko gdy wierzchnia warstwa ziemi jest sucha) i zapewnić drenaż na spodzie doniczki (piasek, małe kamyczki lub żwirek), tak by woda mogła swobodnie przedostawać się w głąb a jej nadmiar mógł wydostawać się na podstawkę (w spodzie doniczki muszą być drożne dziurki),

- na zimę trzeba okryć doniczki (zwłaszcza te mniejsze) przed większym mrozem, tak by korzenie nie przemarzły albo po prostu posadzić na grządce w ogrodzie (i ew. wiosną z powrotem przesadzić do doniczek). Duże skrzynki tarasowe z reguły ochronią korzenie wrzosów przed mrozem – mniejsze doniczki warto osłonić z boku dość grubą warstwą agrowłókniny, styropianu, czy tektury. Dobrym sposobem na przezimowanie wrzosów w mniejszych doniczkach jest też umieszczenie ich razem w większej skrzynce i zasypanie przestrzeni między nimi ziemią lub drobną korą z drzew iglastych.

Odmiany wrzosów

Odmian uprawnych, ogrodowych (tzw. kultywarów) wrzosów jest ok. 300, choć w polskich sklepach znajdziemy ich co najwyżej kilkanaście – rzadziej kilkadziesiąt.  Odmiany wrzosów różnią się między sobą wielkością jaką osiągają krzewinki, barwą kwiatów i liści oraz terminami kwitnienia. Trudno wybrać te najlepsze, czy najbardziej odporne. Nie różnią się bowiem prawie wcale wymaganiami co do gleby stanowiska, czy innych zasad uprawy – można więc wybrać po prostu „po kolorze”. 

Wybrane odmiany o kwiatach białych

Alba Plena (kwitnie aż do października), 
Alba Praecox (kwitnie już od końca czerwca), 
Gold Haze (ma oryginalne żółte liście przez cały rok), 
Long White (jedna z najwyższych odmian wrzosów – kwitnie aż do października),
Hammondi, Alba Erecta.

Wybrane odmiany o jasnofioletowych lub jasnopurpurowych

Sunset (liście brązowo-żółte, zimą brązowo-czerwone),

Sillver Queen (liście ma srebrzysto-szare, odmiana wyjątkowo odporna na suszę),

Sillver Knight (srebrzysto-szare liście),

Aurea (złociste liście),

Cuprea (liście brązowo-żółte, zimą brązowo-czerwone),

Tenuis (rośnie nisko – do 20 cm - ale kwitnie od czerwca aż do końca października a nawet początku listopada).

Wybrane odmiany o kwiatach różowych

Ralph Purnell, Elsie Purnell, Peter Sparkes (te trzy odmiany mają długie pędy do 60 cm, które kwitnąc można ciąć do wazonu jak kwiaty cięte), 
County Wicklow (niska odmiana do 25 cm), 
C.W. Nix, Radnor, H.E. Beale.

Wybrane odmiany o kwiatach purpurowych

Alportii (duża odmiana, osiąga do 70 cm wysokości),

Goldworth Crimson (osiąga do 60 cm wysokości, kwitnie nawet do listopada),

Tib, Mullion, Carmen, Barnett Anley.

Opis odmian za publikacją RODODENDRONY WRZOSY WRZOŚCE autorstwa Mieczysława Czekalskiego i Tomasza Bojarczuka, wydaną przez Polski Związek Działkowców.

Właściwości lecznicze wrzosu

Apteka internetowa doz.pl podaje, że: 
"Wrzos jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarski jest ziele (Herba Calunae) i kwiaty (Flos Callunae). Surowiec zawiera 7% garbników, flawonoidy (kwercytynę i mirycetynę), glikozyd fenolowy arbutynę, hydrochinon, olejki eteryczne, kwasy organiczne oraz sole mineralne z dużą zawartością krzemionki i potasu. 
Preparaty z kwiatu wrzosu hamują rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym, dzięki zawartemu w nich hydrochinonowi, pobudzają wydzielanie soków trawiennych działają rozkurczowo i moczopędnie. Wykazują działanie przeciwzapalne, moczopędne, przeciwreumatyczne i uspokajające.

To samo źródło wskazuje na lecznicze właściwości wrzosów w zakresie chorób układu pokarmowego, kamicy nerkowej (ma działanie moczopędne), schorzeniach dróg moczowych, chorobach nerek a także (pomocniczo) w chorobach reumatycznych, chorobach wątroby i bezsenności, a także w chorobach układu ruchu (np. bóle stawowe, gościec) i problemach skórnych – ma dużą zawartość potasu i krzemu, które wspomagają regenerację ciała.