Ostatnie dramatyczne wydarzenia w Rzeszowie, gdzie doszło do masowego zakażenia bakterią Legionella pneumophila i śmierci kliku osób każą zastanowić się, jak prawidłowo użytkować i konserwować instalacje wodne i klimatyzacyjne w domu a także w ogrodzie. Co radzą eksperci?
Czym jest Legionella pneumophila? Jak i gdzie można się zarazić?
Legionella pneumophila, to Gram-ujemna bakteria, powodująca choroby z grupy legioneloz (m.in. tzw. chorobę legionistów).
Zakażenie Legionellą jest możliwe tylko drogą kropelkową, jeżeli wdychamy powietrze z rozpylonymi cząsteczkami wody (aerozol), w których jest zawarta ta bakteria. Zakazić się więc można np. na basenie, przy fontannie, w pomieszczeniu z klimatyzacją, a nawet pod prysznicem, czy w wannie z hydromasażem (jaccuzi).
Źródłem zakażenia mogą być także: nawilżacze powietrza, urządzenia do terapii oddechowej, wieże chłodnicze i różne systemy klimatyzacji, fontanny ozdobne, zwłaszcza w pomieszczeniach, a nawet węże ogrodowe stosowane do podlewania roślin i inne urządzenia ogrodowe ze zraszaniem.
Ważne! Nie można się zakazić Legionella od drugiego człowieka, ani przez wypicie zakażonej wody.
Eksperci wskazują, że Legionella pneumophila szczególnie szybko się rozmnaża się w zbiornikach stojącej ciepłej wody, co zachodzi najczęściej w: termach (bojlerach, grzejnikach ciepłej wody), klimatyzatorach czy niektórych typach kąpielisk (baseny z ciepłą wodą). Główny Inspektor Sanitarny informuje że bakterie Legionella rozmnażają się w temperaturze 20-50 stopni Celsjusza – optymalna dla jej rozwoju jest temperatura ok. 35 stopni Celsjusza.
Co istotne, namnażaniu Legionella pneumophila nie przeszkadza standardowo chlorowana woda.
Objawy legionellozy
Jak już wspomniano, jedną z najczęstszych chorób powodowanych przez tę bakterię jest legioneloza (inaczej zwana chorobą legionistów, czy legionelozowym zapaleniem płuc). Choroba ta rozwija się w ciągu 2 - 10 dni od zakażenia. Najczęstsze objawy to: gorączka, dreszcze, uczucie osłabienia, złe samopoczucie, senność, jadłowstręt, bóle głowy i bóle mięśniowe, kaszel suchy, w późniejszym okresie wilgotny, ból w klatce piersiowej o charakterze opłucnowym. W połowie przypadków występuje też biegunka, a nudności i wymioty w ok. 10 - 20% przypadków. bradykardia u ponad 60% chorych oraz obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.
Może pojawić się też krwioplucie, a także takie objawy neurologiczne, jak: splątanie, dezorientacja, otępienie, bezsenność, halucynacje, drgawki.
Legionella może prowadzić nawet do śmierci – co pokazują przypadki w tych dniach w Rzeszowie. Jednak zdecydowaną większość przypadków legionelozy można wyleczyć za pomocą odpowiednich antybiotyków. Jak informuje Główny Inspektor Sanitarny, ciężki przebieg choroby najczęściej dotyczy osób starszych, z obniżoną odpornością i przewlekłymi chorobami płuc, a także palaczy.
Łagodniejszą formą tej choroby jest Gorączka Pontiac – przebiega bez zapalenia płuc i podobna jest do grypy.
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bytomiu wskazuje, że większość zdrowych osób narażonych na kontakt z bakteriami Legionella nie zachoruje na legionelozowe zapalenie płuc. Natomiast szczególnie narażone na wystąpienie tej choroby są osoby:
- w wieku powyżej 50 roku życia, zwłaszcza mężczyźni,
- palące papierosy (obecnie lub w przeszłości),
- nadużywające alkoholu,
- u których występują inne choroby, zwłaszcza cukrzyca, niewydolność nerek, przewlekłe choroby płuc,
- z niedoborami odporności np. zakażone wirusem HIV, z chorobą nowotworową, po przeszczepach.
Te osoby są także najbardziej narażone na ciężki przebieg tej choroby.
Zalecenia odnośnie instalacji wodnych i klimatyzacyjnych, dezynfekcja, profilaktyka
Aby zapobiegać namnażaniu tej (i nie tylko tej) bakteriii z instalacji wodnych i klimatyzacyjnych stosuje się dezynfekcję termiczną, jonizację, membrany i lampy UV.
W ramach dezynfekcji termicznej zaleca się co pewien czas podgrzać wodę w instalacjach wodnych do temperatury od 60 do 65 stopni Celsjusza. W takiej temperaturze bakterie te są unicestwiane. Tak podgrzaną wodę należy potem spuszczać aby temperatura w całej instalacji – także przy wylocie (kranu i słuchawka prysznicowa) osiągnęła takie wartości temperatur.
Główny Inspektor Sanitarny zaleca następujące czynności, jako profilaktykę zakażenia legionellą:
- Regularnie czyszczenie i dezynfekcja urządzeń natryskowych w domu (głowice prysznicowe, nawilżacze powietrza, wanny z hydromasażem), zgodnie z zaleceniami producenta.
- Po nieużywaniu kranu ponad 2 tygodnie, trzeba odkręcić wodę na przynajmniej 2 minuty zanim zacznie się z niej korzystać.
- Okresowe opróżnianie i przepłukiwanie urządzeń grzewczych, zgodnie z zaleceniami producenta, aby zredukować osiadające na dnie i ściankach zanieczyszczenia.
- Warto utrzymywać temperaturę wody w urządzeniach grzewczych na poziomie 60°C.
Przydatne informacje dotyczące profilaktyki zakażeń legionellą zawarte są też w publikacji „Zalecenia dotyczące ponownego otwierania budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego po wydłużonym przestoju lub ograniczonej eksploatacji, w ramach działań zapobiegających zakażeniom bakteriami z rodzaju Legionella” przygotowanym przez ekspertów Zakładu Bezpieczeństwa Zdrowotnego Środowiska Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny we współpracy z Głównym Inspektoratem Sanitarnym.
Eksperci wskazują w szczególności, że:
- Występowaniu i namnażaniu się Legionella sp. w urządzeniach/wewnętrznych systemach wodociągowych po wydłużonym przestoju lub ograniczonej eksploatacji budynków, sprzyja stagnacja wody. Ryzyko to dotyczy również innych bakterii związanych z biofilmem.
- Utrzymywanie temperatury wody powyżej 55 stopni Celsjusza może zmniejszać prawdopodobieństwo namnażania się bakterii Legionella. W podgrzewaczu wody powinno się utrzymywać temperatury wody o wartości co najmniej 60 stopni Celsjusza.
- Podgrzewacz wody po dłuższym okresie nieużytkowania powinien być opróżniony z wody i poddany zabiegom czyszczenia. Wszystkie czynności konserwacyjne należy przeprowadzać zgodnie z instrukcjami producenta lub przez odpowiednio przeszkolone osoby.
- Płukanie wewnętrznych systemów wodociągowych powinno się odbywać z uwzględnieniem możliwie jak największej liczby punktów wypływu wody (np. kranów, pryszniców). Ze względu na wielkość obiektu i ciśnienie wody w instalacjach może być konieczne płukanie prowadzone w poszczególnych obszarach np. na piętrach, w pionach, pokojach.
- Celem płukania wewnętrznych systemów wodociągowych jest wymiana wody na świeżą, zapewnienie właściwej temperatury wody w punkcie czerpalnym (co najmniej 55oC dla wody ciepłej, poniżej 25oC dla wody zimnej) oraz utrzymanie na odpowiednim poziomie stężenia środka dezynfekcyjnego we wszystkich punktach (w przypadku stosowania dezynfekcji chemicznej).
W zakresie urządzeń klimatyzacyjnych eksperci zalecają:
- Utrzymywanie odpowiedniego stanu technicznego wież chłodniczych, komór zraszania zgodnie z wytycznymi producenta i najlepszymi praktykami branżowymi (w tym procedurami uruchamiania i wyłączania).
- Eksploatowanie zgodnie z instrukcją producenta.
- Prowadzenie systematycznej kontroli wizualnej elementów systemu, w celu potwierdzenia, że są czyste i właściwie nadzorowane.
- Przed włączeniem do użytkowania, wieża i basen/zbiorniki ociekowe powinny być wolne od szlamu, gruzu i biofilmu. W razie konieczności wskazane jest przeprowadzenie czyszczenia.
- Zapobiegawczo zaleca się przeprowadzenie dezynfekcji przed ponownym uruchomieniem.
Profilaktyka legionellozy w podróży
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bytomiu zaleca także w podróży zwracać uwagę na ryzyko zakażenia legionellą. W tym celu warto zwłaszcza sprawdzić, czy hotel w którym chcemy zamieszkać, nie znajduje się na liście hoteli o podwyższonym ryzyku zakażenia legionellą, publikowanej przez Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób.
Warto też sprawdzić, czy tam gdzie mieszkamy (np. hotel, pensjonat) ciepła woda ma odpowiednio wysoką temperaturę (50-60°C stopni Celsjusza) – czyli na tyle gorącą, aby nie móc do niej włożyć rąk na dłużej niż kilka sekund. Woda zimna powinna mieć temperaturę poniżej 20 stopni Celsjusza.
Zalecane jest przed pierwszym użyciem prysznica, odkręcenie kranu na kilka minut aby przepuścić przez niego i słuchawkę prysznicową gorącą wodę.