Samodzielny lokal mieszkalny, a także lokal o innym przeznaczeniu (lokal użytkowy) mogą stanowić odrębne nieruchomości. Samodzielnym lokalem mieszkalnym, w rozumieniu ustawy o własności lokali, jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych. Przepis ten stosuje się odpowiednio również do samodzielnych lokali wykorzystywanych zgodnie z przeznaczeniem na cele inne niż mieszkalne. W tym wypadku należałoby przywrócić stan pierwotny nieruchomości i wydzielić z powrotem dwa lokale.
Zobacz też: Prawa i obowiązki spoczywające na członkach wspólnoty mieszkaniowej
Podstawowym kryterium samodzielności lokalu jest brak konieczności korzystania z urządzeń znajdujących się w innym samodzielnym lokalu. Nie ma żadnych ustawowych ograniczeń ani wymogów w odniesieniu do powierzchni samodzielnego lokalu. Lokal, który nie spełnia kryteriów samodzielności, może być poddany odpowiedniej przebudowie, np. oddzielenie trwałymi ścianami od innych lokali, wykonanie odrębnego wejścia itp.
Do lokalu mogą przynależeć, jako jego części składowe, pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal, a w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż, zwane dalej „pomieszczeniami przynależnymi”. W opisanej sytuacji współwłaściciele muszą ustalić czy np. piwnica będzie stanowiła część wspólną nieruchomości, czy zostanie podzielona na dwie części i każda z nich będzie przynależeć do któregoś z lokali. Lokale wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi zaznacza się na rzucie odpowiednich kondygnacji budynku, a w razie położenia pomieszczeń przynależnych poza budynkiem mieszkalnym - także na wyrysie z operatu ewidencyjnego; dokumenty te stanowią załącznik do aktu ustanawiającego odrębną własność lokalu. W razie braku dokumentacji technicznej budynku, zaznaczeń, dokonuje się, zgodnie z wymogami przepisów prawa budowlanego, na koszt dotychczasowego właściciela nieruchomości, o ile strony umowy o ustanowienie odrębnej własności lokalu nie postanowiły inaczej.
Zobacz też: O czym należy pamiętać budując garaż?
Przed wyodrębnieniem lokali należy uporządkować stan prawny i ewidencyjny gruntu, na którym posadowiony jest budynek.
Odrębną własność lokalu można ustanowić w formie aktu notarialnego w drodze umowy lub jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości albo orzeczenia sądu znoszącego współwłasność. Do powstania tej własności niezbędny jest również wpis do księgi wieczystej. Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna określać w szczególności:
- rodzaj, położenie i powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń do niego przynależnych,
- wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej.
W umowie można również określić sposób zarządu nieruchomością wspólną.
Po wyodrębnieniu lokali ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową.
W razie wyodrębnienia własności lokali właścicielowi lokalu przysługuje udział w nieruchomości wspólnej jako prawo związane z własnością lokali. Nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, czyli np. korytarze, klatki schodowe, dach. Dopóki trwa odrębna własność lokali nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości wspólnej. Udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi.
Spełnienie wymagań odnośnie samodzielności lokali, stwierdza starosta w formie zaświadczenia.
Zobacz serwis: Wspólnota mieszkaniowa