Zmieniające się warunki klimatyczne stawiają przed projektantami, architektami i urbanistami w Polsce nowe wyzwania. Przemyślane planowanie przestrzenne, dobór materiałów, efektywne retencjonowanie wody oraz zastosowanie zieleni stają się kluczowe dla zapewnienia komfortu termicznego i zrównoważonego rozwoju miejskich przestrzeni. Nowoczesne standardy projektowe i budowlane muszą sprostać rosnącym potrzebom i wciąż zmieniającemu się klimatowi.
- Promienie słoneczne pod kontrolą
- Zieleń sposobem na upalne dni
- Czemu w mieszkaniu jest gorąco?
- Miejska wyspa ciepła
- Jak chronić się przed upałem?
- Niższe temperatury, wyższy komfort życia
Budynki, infrastruktura drogowa, systemy komunikacyjne, źródła energii, zieleń oraz dostęp do akwenów wodnych – to tylko niektóre elementy przestrzeni, które wpływają na nasze odczuwanie temperatury otoczenia. Przemyślane planowanie przestrzenne może znacząco podnieść komfort termiczny użytkowników. Wdrożenie odpowiednich rozwiązań już na etapie projektowania inwestycji jest kluczowe, jednak wiele z nich można implementować również na późniejszych etapach, zarówno w skali miejskiej, osiedlowej, jak i indywidualnej.
Promienie słoneczne pod kontrolą
To, co można zrobić tylko raz, to odpowiednie usytuowanie budynku, ukształtowanie bryły oraz zastosowanie elementów dodatkowych. Kluczowa jest lokalizacja budynku na działce – względem stron świata, ukształtowania terenu oraz istniejącego sąsiedztwa jak budynki i drzewa.
Nie jest tajemnicą, że dobrze zaprojektowana przestrzeń musi spełniać obowiązujące normy, być funkcjonalna i ponadczasowa, aby podołać długoterminowym wyzwaniom. Jednym z nich jest rosnąca częstotliwość występowania wysokich temperatur w naszym kraju. Użytkownicy chcą mieć w mieszkaniach dostęp do światła zimą oraz cień latem. Podstawowym zadaniem będzie zminimalizowanie zysków słonecznych w ciągu lata i zwiększenie ich zimą. Przyzwyczailiśmy się, że budynki się „ociepla” tymczasem fakty są takie, że łatwiej jest ogrzać nowoprojektowany budynek zimą niż sprawić, że będzie on dobrze funkcjonował w warunkach letnich upałów. I to jest wyzwanie długoterminowe.
Zieleń sposobem na upalne dni
Zieleń jest dobrym sposobem obniżania temperatury wokół budynków. Jeśli nie ma możliwości posadzenia drzew, doskonale sprawdzą się rośliny pnące na podporach. Warto w taki sposób zacieniać nie tylko deptaki, ale i miejsca postojowe dla samochodów, altany śmietnikowe, boksy na rowery.
Place zabaw można zacieniać żaglami. Elementy małej architektury, które powinny być powszechne to kraniki z wodą do picia dla ludzi, dodatkowo niezbędne są też poidła, z których mogą skorzystać zwierzęta.
– Zieleń nie tylko chroni przed przegrzaniem, ale również magazynuje wodę, odparowując ją i poprawiając wilgotność powietrza. W związku z niedoborem wody, jako przeciwdziałanie suszy, konieczne jest efektywne retencjonowanie deszczówki np. poprzez uwzględnienie w projekcie architektonicznym skrzynek rozsączających z systemem umożliwiającym ponowne wykorzystanie zgromadzonej wody – mówi architektka Małgorzata Hendrich-Żugaj z SRDK Studio Projekt.
To atuty zieleni latem. Zimą natomiast stanowi dodatkową warstwę chroniąca budynek i przestrzeń przed czynnikami atmosferycznymi jak wiatr czy opady. Zawsze ułatwia zatrzymywanie wody w gruncie, co jest bardzo ważne w kontekście suszy.
Czemu w mieszkaniu jest gorąco?
Izolacja termiczna budynku to podstawa. Dzięki niej budynek chroniony jest zimą przed działaniem niskich temperatur, a latem – wysokich. I nie dotyczy to tylko elewacji, ale też dachów, które powinny mieć odpowiednio grubą warstwę izolacji termicznej z wykończeniem w jasnych kolorach. Biała powłoka dachu (nawet pomalowana na biało papa) obniża temperaturę poprzez odbijanie promieni słonecznych.
– Dach jednego z projektowanych przeze mnie biurowców pokryto białą farbą, która w 97% odbija promieniowanie – dodaje Hendrich-Żugaj. – To ogromna zmiana w odczuwaniu ciepła. Wyobraźmy sobie, że wszystkie dachy w mieście są białe! To prosty i niskobudżetowy sposób, aby obniżyć temperaturę w mieście. Tylko dach! Na dachach budynków można także wprowadzać zieleń w postaci mało wymagających roślin jak rozchodniki, co pozwala osiągnąć niższe temperatury nawet o kilka stopni Celsjusza.
Miejska wyspa ciepła
Walka z upałami stanowi poważne wyzwanie, zwłaszcza w historycznych częściach miast, gdzie gęsto zabudowana i nieprzepuszczalna powierzchnia może stanowić nawet 80-90% obszaru. Działanie promieni słonecznych jest tam szczególnie odczuwalne. Nawierzchnie nowych inwestycji, takie jak parkingi i trasy rowerowe, powinny być realizowane z materiałów przepuszczających wodę deszczową. Kluczową rolę odgrywają również kolory budynków – ciemne materiały nagrzewają się szybciej, potęgując odczucie gorąca. Warto zatem projektować elewacje i dachy z jasnych, odbijających promienie słoneczne surowców. Czarne bryły biurowców w centrach miast nagrzewają się w ciągu upalnych dni, a nocą oddają nagromadzoną energię cieplną miastu, co potęguje odczuwanie gorąca.
Zastosowanie materiałów o dużej pojemności cieplnej, takich jak kamień czy glina, jest również korzystne pod względem termicznym. Mogą one magazynować ciepło w upalne dni i uwalniać je stopniowo w chłodniejszych okresach. Ważny jest także układ okien, zwłaszcza w budynkach narażonych na intensywne nasłonecznienie. Wielkość, rozmieszczenie oraz rodzaj zastosowanego szkła wpływają na temperaturę wewnątrz pomieszczeń. Coraz częściej stosuje się okna z powłoką selektywną. Duże przeszklenia muszą mieć możliwość zasłonięcia – najskuteczniejsze są okiennice i rolety zewnętrzne.
– Dobrym rozwiązaniem w walce z nadmiernym nagrzewaniem budynków jest zastosowanie szkła ze specjalną powłoką selektywną, charakteryzującą się wysoką przepuszczalnością światła, ale niską przepuszczalnością energii słonecznej. Równie ważna jest odpowiednia izolacja budynku, która chroni przed ekstremalnymi temperaturami. W nowo projektowanych budynkach coraz częściej wdraża się zintegrowane systemy ogrzewania i chłodzenia oparte na odnawialnych źródłach energii (OZE). Takie podejście nie tylko poprawia efektywność energetyczną, ale także redukuje ślad węglowy, co jest istotne w kontekście wymagań środowiskowych – dodaje arch. Małgorzata Hendrich-Żugaj.
Jak chronić się przed upałem?
Jak przetrwać upał w mieszkaniu? Jakie kroki możemy podjąć indywidualnie? Inwestycja w systemy zaciemnienia okien, takie jak rolety zewnętrzne i okiennice, wentylatory stojące „mieszających” ciepłe powietrze czy montaż wiatraka sufitowego, nocne wietrzenie mieszkań to oczywiste metody radzenia sobie z wysokimi temperaturami. Latem komfort mieszkania zapewnia zamykanie okien w ciągu dnia – najważniejsze to nie wpuszczać ciepła.
W przypadku mieszkania sadzenie odpowiednich roślin na balkonach i zewnętrznych parapetach to skuteczne rozwiązanie. Warto taką inwestycję rozważyć. Zwłaszcza, że ma ona także wpływ na kondycję psychiczną - kontakt z zielenią i dbałość o nią poprawiają samopoczucie. Właściciele ogrodów powinni rozważyć nasadzenie drzew dających cień oraz utrzymanie wyższej trawy (ograniczenie koszenia!), która magazynuje więcej wody. Liście pozostawione na trawniku jesienią użyźnią glebę, zatrzymają wody opadowe, będą schronieniem dla owadów i innych zwierząt. Dobór gatunków powinien uwzględniać ich odporność na ekstremalne temperatury i zjawiska pogodowe. Gromadzenie wody opadowej w pojemnikach czy na części terenu w nieckach lub rowach zasili w wodę głębsze warstwy gleby. Te działania istotnie poprawią komfort termiczny i przyczynią się do zrównoważonego zarządzania mikroklimatem wokół naszych domów.
Niższe temperatury, wyższy komfort życia
Jesteśmy w pełni lata, a więc wciąż przed nami upalne dni. Trzeba pamiętać, że niższe temperatury to nie tylko komfort użytkowania w trakcie upałów, ale często bezpieczeństwo dla zdrowia i życia. Wysoka temperatura otoczenia, coraz częściej używa się pojęcia stres cieplny, wpływa negatywnie na zdrowie psychiczne, fizyczne samopoczucie, upośledza funkcje poznawcze. Funkcjonowanie w wysokiej temperaturze może nasilać zachowania agresywne i autoagresywne. Z roku na rok wzrasta liczba osób umierających z przegrzania. Architektura i urbanistyka mają bezpośredni wpływ na to, jak funkcjonują miasta i żyjące w nich ludzie oraz zwierzęta pozaludzkie. Projektowanie łączy się więc z dużą odpowiedzialnością.