Cytryniec chiński – oryginalne pnącze z dekoracyjnymi owocami o 5 smakach. Jak uprawiać w ogrodzie? Jak jeść?

Cytryniec chiński

Cytryniec chiński (Schisandra chinensis), to pnącze rosnące naturalnie w północnych Chinach, Japonii, Korei i na wschodnich krańcach Rosji. Bez problemu rośnie i owocuje w Polsce, bo wytrzymuje mrozy do -35-40 stopni Celsjusza. Kwitnie pod koniec maja i na początku czerwca drobnymi, niepozornymi kwiatami w kolorze biało-żółtawym.

Owoce cytryńca chińskiego dojrzewają w Polsce pod koniec sierpnia i na początku września. Są to drobne (5–9 mm średnicy) czerwone jagody a właściwie – w nomenklaturze botanicznej - jest to owoc złożony w postaci gron oblepionych czerwonymi kulkami- dochodzących do ok. 7-9 cm długości.

Obecnie popularność zyskuje ukraińska odmiana cytryńca chińskiego Sadova No 1, która ma największe owoce o matowym odcieniu czerwieni.

Uprawa cytryńca chińskiego

Cytryniec chiński najlepiej rośnie w miejscu słonecznym ale raczej nie w pełnym słońcu. Oczywiście doceni glebę żyzną, próchniczą ale poradzi sobie i na gorszych glebach. Warto zasilać cytryniec regularnie na wiosnę kompostem czy nawozem wieloskładnikowym. Dobrze, jeżeli miejsce, gdzie posadzony jest cytryniec jest zaciszne, osłonięte od wiatru.

Gleba powinna być lekko kwaśna (ok. 6,5-6,8 pH) Bardzo ważne jest utrzymywanie gleby pod cytryńcem w stałej ale umiarkowanej wilgotności – ta roślina źle znosi suszę ale nie lubi też zalewania. Dlatego warto też ściółkować glebę, bo zmniejsza to parowanie wody z gleby – w takim przypadku wystarczy podlewać co 3-4 dni.

Z reguły nie jest konieczne przycinanie cytryńca chińskiego. Najlepiej prowadzić go przy poziomej podporze (np. podwyższona siatka lub kratka wysoka przynajmniej do ok. 3-4 m), to najczęściej rozrasta się na niej wzdłuż i słońce dociera do większości owoców. Sprzyja to owocowaniu i smakowi owoców. Można jedynie czasem przyciąć (luty, marzec) te pędy, które rosną prostopadle do podpory i zacieniają pędy obrastające podporę.

Cytryniec jest bardzo odporny na choroby i szkodniki występujące w Polsce. Wyjątkiem jest przędziorek chmielowiec, który czasem skutecznie atakuje tę roślinę. W takim przypadku dość skuteczne są wodne wyciągi z czosnku lub z łusek cebuli albo biopreparat SPIDEX 2000

Smak owoców

W Chinach i Korei cytryniec chiński jest nazywany owocem o pięciu smakach. Wynika to z faktu, że słodkawy smak mają osłonki owoców, bardzo kwaśny jest miąższ owoców, nasiona (drobne pesteczki w owocach mają po rozgryzieniu smak gorzki z pikantnym posmakiem. Natomiast wyciąg z nasion ma słonawy posmak. Jeżeli żujemy rozgryzione pesteczki cytryńca ten słonawy smak też się pojawia.

Cytryniec chiński – zastosowanie w medycynie i kuchni

Można spożywać zarówno owoce cytryńca, jak i jego liście a nawet korę. Stosuje się m.in.:
- napary z owoców (świeżych i suszonych), liści i wierzchołków pędów cytryńca,
- odwary z liści i kory,
- nalewkę z owoców.
Można też jeść i surowe owoce.

Na stronie Uniwersytetu Jagiellońskiego jest w następujący sposób zapowiadana publikacja naukowa „Phenolic acid and flavonoid production in agar, agitated and bioreactor-grown microshoot cultures of Schisandra chinensis cv. Sadova No. 1 – A valuable medicinal plant”, której autorami są: Szopa A., Klimek-Szczykutowicz M., Kokotkiewicz A., Dziurka M., Luczkiewicz M., Ekiert H.:

Schisandra chinensis (cytryniec chiński), to wschodnioazjatycka roślina lecznicza, znana z tradycyjnej medycyny chińskiej. Owoce cytryńca chińskiego, to surowiec farmakopealny o udokumentowanej badaniami naukowymi aktywności, m.in. hepatoregenerującej, adaptogennej, immunostymulującej i przeciwnowotoworowej.(…)

Znawca ziołolecznictwa dr Henryk Różański pisze o cytryńcu chińskim:

Liście, owoce, pędy i kora zawierają olejek eteryczny – od 1,2 do ok. 3%, przy czym kora zawiera około 2,5-3%, nasiona od 1 do 2%, miąższ owoców około 0,3-0,5%, a liście ok. 0,5% olejku lotnego, bogatego w aldehydy oraz ketony (ok. 20%). 

Owoce zawierają kwas jabłkowy (10%), kwas cytrynowy (8-12%), kwas winowy (3-5%), bursztynowy, pektyny, fosfolipidy, fitosterole, witaminę C (ok. 350-600 mg/100 g suchych owoców), karoteny, tokoferole (ok. 30 mg/100 g suchych owoców!), garbniki (katechinowe), cukry (ok. 1,5-2%), alkohole cukrowe (mannitol, sorbitol); fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol); cykliczne dipeptydy;  saponiny triterpenowe (kwas ursolowy), ponadto aktywny farmakologicznie olejek eteryczny (0,3-2%) bogaty w cytral, seskwikaren, beta-2-bisabolen, alfa-ylangen, alfa- i beta-chamigren i chamigrenal. W nasionach jest około 34% tłustego oleju. Spośród lignanów występują andżeloilogomisyna (angeloylgomisin) O, P, Q, gomisyna A-J, K1, K2, K3, L1, L2, M1, M2, N, O i R, schizandrole, benzylogomisyna, schizandyny.

Lignany są obecne we wszystkich częściach rośliny, ale najwięcej jest ich w korze (ok. 10% schizandryn) oraz całych owocach wraz z nasionami (ok. 5% schizandryn).  W pędach jest od 2 do 10% lignanów. Lignany mają strukturę dibenzocyklooktanu. Do lignanów należą: schizandryna A, schizandryna B, schizandryna C, gamma-schizandryna (racemiczna forma schizandryny B), gomisyna (gomisin) A, gomisyna N.
(…) Owoce są używane do produkcji kwaśnych potraw i napojów (orzeźwiających kompotów, soków), nalewek oraz mieszanek herbacianych (polecam łączyć z głogiem, dziką różą, aronią, bzem czarnym, dereniem, hibiskusem); uzupełniają dietę w karoteny (prowitamina A), witaminę E, łatwo przyswajalne żelazo, magnez, fosfor, wapń i krzem.

W bogatym i udokumentowanym literaturą naukową opracowaniu na stronie NeuroEkspert Encyklopedia Neurofisjologii wskazano między innymi, że 

Cytryniec chiński zaliczany jest do roślin adaptogennych. (…) Przynależność do tej grupy wynika z faktu, że gatunek ten zwiększa zdolność organizmu do przystosowania się do zmieniających się warunków środowiskowych oraz podnosi jego odporność na szkodliwy wpływ czynników stresowych. Poprawia również metabolizm mózgowia, czyli pobudza procesy poznawcze, analityczne oraz kojarzeniowe. Dodatkowo Schisandra wykazuje działanie neuroprotekcyjne (przeciwdziała bądź hamuje zmiany zanikowe w centralnym układzie nerwowym). Roślina ta została także sklasyfikowana jako silny antyutleniacz. W związku z czym działa ochronnie oraz przeciwzapalnie. Lignany obecne w cytryńcu zapobiegają uszkodzeniom wątroby, a także przyspieszają procesy jej regeneracji, czyli działają hepatoprotekcyjnie. Ponadto wyciąg z owoców cytryńca wpływa korzystnie na sprawność seksualną mężczyzn oraz zwiększa pożądanie u kobiet. W efekcie roślinie tej przypisuje się funkcje prolibidalną.

(…) Schisandra chinensis jest znana w tradycyjnej medycynie chińskiej jako “tonik wątrobowy”. W przeciągu ostatnich 40 lat przeprowadzono liczne doświadczenia, które potwierdzają hepatoprotekcyjne właściwości cytryńca. (…) Za właściwości hepatoprotekcyjne cytryńca odpowiadają przede wszystkim zawarte w nim związki aktywne z grupy lignan. Udowodniono, że przyspieszają one regenerację wątroby w przypadku jej wirusowego zapalenia, a także w stanach zapalnych wywołanych różnymi czynnikami chemicznymi.

(…) Cytryniec chiński został sklasyfikowany jako stymulant ośrodkowego układu nerwowego. Wynika to z jego wpływu na zwiększenie reakcji odruchowych, a także poprawę sprawności umysłowej. W Chinach od dawna roślina ta jest wykorzystywana jako lek na depresję oraz w przypadku nadmiernego pobudzenia czy drażliwości i utraty pamięci. W tradycyjnej medycynie chińskiej panuje powszechne przekonanie, że Schisandra działa uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy, dzięki czemu stosuje się ją do walki z bezsennością.Obecne w cytryńcu składniki aktywne skutecznie chronią komórki nerwowe przed szkodliwym wpływem wolnych rodników powstałych z rozkładu nadtlenków, które uszkadzając neurony prowadzą do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych (Alzheimer, choroba Parkinsona czy choroba Huntingtona). Schisandra chinensis wykazuje więc działanie neuroprotekcyjne. (…)

Herbapol Lublin informuje też, że:

Najważniejszą grupą związków obecną w owocach cytryńca chińskiego są lignany. Ponadto owoce są bogate w kwasy organiczne, witaminy i sole mineralne. Cytryniec zawiera również cukry, garbniki oraz olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest cytral o zapachu przypominającym tradycyjną cytrynę.
(…) Owoce cytryńca wykazują właściwości antyoksydacyjne i immunostymulujące, dzięki czemu opóźniają proces starzenia się skóry.  Działają również przeciwzapalnie, likwidują przebarwienia, aktywizują syntezę kolagenu, a także hamują nadmierne wytwarzanie łoju.

Od siebie dodam, że owoce i liście cytryńca dodawane do kompotów ze „zwykłych” owoców (wiśni, czarnej porzeczki, śliwek, jabłek etc.) dodają im charakterystycznego, oryginalnego posmaku. Oczywiście herbatka z samego cytryńca (owoców lub liści) też ma niepowtarzalny, niepodobny do niczego innego smak.