Hipoteka - jest ograniczonym prawem rzeczowym, które polega na obciążeniu nieruchomości dla zabezpieczenia określonej wierzytelności. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonej nieruchomości bez względu na to, czyją stała się ona własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi jej właściciela.
Hipoteką może być obciążona nieruchomość oraz ułamkowa część nieruchomości (jeżeli stanowi udział współwłaściciela), użytkowanie wieczyste, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego i prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
Hipoteka może zabezpieczać wierzytelności istniejące lub mogące powstać w przyszłości, nieobjęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą (hipoteka kaucyjna). Wierzytelności o wysokości nieustalonej mogą być zabezpieczone hipoteką do oznaczonej sumy najwyższej. Hipoteka może zabezpieczać także odsetki oraz koszty postępowania, jeśli mieszczą się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki.
Hipoteka umowna
Jej ustanowienie wymaga zawarcia umowy. Forma aktu notarialnego jest obowiązkowa tylko dla oświadczenia woli właściciela nieruchomości ustanawiającego hipotekę. Zawarcie umowy następuje z chwilą przyjęcia oświadczenia przez wierzyciela (może ono nastąpić w dowolnej formie). Uproszczony sposób ustanowienia hipoteki umownej przewidują przepisy prawa bankowego dla zabezpieczenia wierzytelności banków. Dokumenty bankowe zastępują notarialne oświadczenie woli właściciela nieruchomości i stanowią podstawę wpisu do księgi wieczystej.
Dla zabezpieczenia tej samej wierzytelności można, w drodze umowy, obciążyć więcej niż jedną nieruchomość (jest to tzw. hipoteka łączna umowna).
Hipoteka przymusowa
Wierzyciel, którego wierzytelność została stwierdzona tytułem wykonawczym (określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym), może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Zgoda dłużnika na obciążenie nieruchomości nie jest potrzebna. Wystarczy wniosek wierzyciela z załączonym tytułem wykonawczym. Tytułami egzekucyjnymi podlegającymi wykonaniu w drodze egzekucji sądowej mogą być m.in. prawomocne orzeczenie sądu, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej. Przedmiotem hipoteki przymusowej mogą być m.in. zobowiązania podatkowe wobec Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, których wysokość została określona w decyzji administracyjnej.
Hipoteka łączna
Powstaje w razie podziału nieruchomości i obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział. Wierzyciel, któremu przysługuje hipoteka łączna, może według swego uznania żądać zaspokojenia w całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie. Może również według swego uznania dokonać jej podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości. Zasady powyższej nie stosuje się do hipoteki zabezpieczającej kredyt udzielony na budowę domów mieszkalnych, jeżeli podział nieruchomości polega na przeniesieniu własności części nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym. W takim wypadku hipoteka ulega podziałowi zgodnie z postanowieniami umowy.
Wygaśnięcie hipoteki
Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z przynależnościami i utrzymuje się na niej jako na całości aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza (np. na skutek spłaty długu). W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.