Rząd chce wspierać rozwijać najem społeczny, czyli powstawanie niedrogich mieszkań na wynajem dla osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej i ekonomicznej. W wykazie prac legislacyjnych i programowych rządu zostały opublikowane założenia projektu uchwały Rady Ministrów w sprawie przyjęcia rządowego programu rozwoju najmu społecznego oraz mieszkalnictwa wspomaganego „Mieszkanie, praca, społeczność” na lata 2024-2030.
Rynek mieszkaniowy w Polsce – problemy z ofertą najmu społecznego
Rząd informuje, że w Polsce ponad 51% młodych ludzi pomiędzy 24-35 rokiem życia mieszka z rodzicami lub krewnymi. Wynika to m.in. z braku możliwości finansowych do pozyskania lokalu w najem lub na własność na rynku mieszkaniowym oraz niewystarczającą dostępnością oferty najmu społecznego. Zdaniem rządu, szczególnie widoczny jest w Polsce problem z dostępnością mieszkań – w szczególności relatywnie niedrogich mieszkań na wynajem.
Według danych GUS za 2021 r. w Polsce istnieje ok. 1,8 mln tzw. „pustostanów” mieszkaniowych należących do prywatnych właścicieli, czyli nieużytkowanych lokali mieszkalnych lub domów jednorodzinnych, które nie są zamieszkiwane, a których znaczna część mogłaby zostać po ewentualnym remoncie udostępniona na wynajem . Jednocześnie wg. Badań Instytutu Rozwoju Miast i Regionów – Obserwatorium Polityki Miejskiej, dane GUS wskazują, że jednostki samorządu terytorialnego zarządzają 46-54 tys. pustostanów komunalnych (wg. różnych szacunków i definicji „pustostanu”).
Problemem jest dostępność zasobu mieszkaniowego w umiarkowanej cenie oraz przystosowanego do specyficznych potrzeb osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Chodzi też o usługi wsparcia (usługi społeczne) umożliwiające nie tylko zamieszkanie, ale także utrzymanie się w lokalu i stopniową poprawę sytuacji życiowej dla członków rodziny (ekonomicznej, zawodowej, warunków dla dzieci do nauki i rozwoju relacji społecznych).
Społeczne Agencje Najmu (SAN)
Rząd planuje przeznaczać pieniądze na pozyskanie nowych mieszkań z przeznaczeniem na najem społeczny i tworzenia oferty usług społecznych – w szczególności za pośrednictwem Społecznych Agencji Najmu (SAN).
Celem SAN jest zwiększenie oferty mieszkaniowej dla osób o średnich i niższych dochodach, rozszerzenie narzędzi dostępnych gminom w ramach realizacji lokalnej polityki mieszkaniowej o formułę, która może stanowić wydatne uzupełnienie oferty mieszkaniowej gminy w stosunku do zasobu komunalnego, rozwój rynku mieszkań na wynajem.
Działalność SAN może prowadzić spółka gminna, stowarzyszenie, fundacja, spółdzielnia socjalna lub inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego. Warunkiem prowadzenia działalności SAN na terenie gminy jest zawarcie z gminą umowy o współpracy, w oparciu o ustalone przez gminę kryteria najmu.
Zdaniem rządu, SANy mogą świadczyć równolegle tzw. usługi społeczne, adekwatnie do potrzeb lokatorów, służące zaspokojeniu potrzeb integracyjnych, a także zapewnieniu dostępu np. do usług opiekuńczych, asystenckich i innych wspomagających funkcjonowanie najemców o szczególnych potrzebach.
Program „Mieszkanie, praca, społeczność” na lata 2024-2030.
Program ten jest wieloletnim programem rozwoju w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2023 r. poz. 225 i 412). Zakres Programu został określony zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Program realizuje cele zawarte w szczególności w średniookresowej strategii rozwoju kraju – Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), dalej „SOR” oraz w innych strategiach, politykach publicznych, a także jest komplementarny wobec innych programów rozwoju realizujących strategie zintegrowane wynikające z SOR.
Priorytety i kierunki działań przewidziane w Programie realizowane będą także na podstawie m. in. ustawy:
- z dnia 26 października 1995 r. o społecznych formach rozwoju mieszkalnictwa;
- z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu niektórych przedsięwzięć mieszkaniowych;
- z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
- z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej;
- z dnia 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym;
- z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
- z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej;
- z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych;
- z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym.
Głównym celem tego Programu jest: wzmacnianie poziomu integracji społecznej osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej poprzez kompleksowy system wsparcia w obszarze mieszkaniowym, zawodowym i społecznym.
W ramach celu głównego Programu wyznaczono następujące cele szczegółowe:
1. Zwiększenie zasobu dostępnych cenowo mieszkań na wynajem społeczny pozostających w dyspozycji samorządów lokalnych.
2. Zwiększanie dostępności dla osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej do kompleksowych usług w zakresie mieszkalnictwa społecznego, rynku pracy, edukacji i innych usług społecznych.
3. Zwiększenie poziomu aktywności zawodowej i społecznej osób i rodzin objętych wsparciem.
4. Zwiększenie efektywności współpracy międzysektorowej w obszarze mieszkalnictwa, rynku pracy oraz spraw społecznych.
Powyższym celom szczegółowym Programu przyporządkowano następujące priorytety:
1. Mieszkalnictwo społeczne.
2. Rynek pracy.
3. Edukacja.
4. Pozostałe usługi społeczne.
5. Międzysektorowe partnerstwa lokalne i regionalne.
W ramach Priorytetu 1 przewidziano następujące kierunki działań:
Kierunek 1: Tworzenie i rozwój SAN.
Kierunek 2: Remonty i adaptacje lokali mieszkalnych i pustostanów na potrzeby SAN.
Kierunek 3: Dopłaty do czynszów lokatorów SAN.
Kierunek 4: Fundusz rezerwy czynszowej w SAN.
W ramach Priorytetu 2 przewidziano następujące kierunki działań:
Kierunek 1: Zapewnieniu dostępu do usług i instrumentów rynku pracy.
Kierunek 2: Nowe formy wspomagania aktywności zawodowej i zatrudnienia, w tym asystent pracy, reintegracja zawodowa.
Kierunek 3: Podnoszenie kwalifikacji, kompetencji i umiejętności.
Kierunek 4: Tworzenie miejsc pracy, w tym w podmiotach ekonomii społecznej.
W ramach Priorytetu 3 przewidziano następujące kierunki działań:
Kierunek 1: Oddziały przygotowawcze i dodatkowe lekcje.
Kierunek 2: Doposażenie placówek edukacyjnych.
Kierunek 3: Programy stypendialne.
Kierunek 4: Dodatkowe inicjatywy edukacyjne.
W ramach Priorytetu 4 przewidziano następujące kierunki działań:
Kierunek 1: Zapewnienie dostępu do klubów dziecięcych, żłobków i przedszkoli.
Kierunek 2: Wsparcie dla osób niesamodzielnych i zależnych.
Kierunek 3: Nowe profile kadry wspierającej integrację społeczną.
W ramach Priorytetu 5 przewidziano następujące kierunki działań:
Kierunek 1: Kampanie społeczne na rzecz mieszkalnictwa społecznego.
Kierunek 2: Budowanie powiązań pomiędzy SIM, SAN, PES, instytucjami publicznymi oraz innymi podmiotami w zakresie rozwoju mieszkalnictwa społecznego oraz świadczenia usług społecznych.
Rezultatem celu głównego Programu ma być wdrożenie kompleksowego systemu średnio- i długoterminowej pomocy i włączania społecznego dla osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Program kierowany jest w szczególności do osób i rodzin pochodzących z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (zwłaszcza mieszkaniowym) lub w znajdujących się w innej trudnej sytuacji życiowej, a także osób znajdujących się w tzw. „luce czynszowej”. Dodatkowym adresatem są także repatrianci oraz uchodźcy znajdujący się na terenie RP.
Za koordynację, monitoring i ewaluację realizacji Programu odpowiedzialny będzie międzyresortowy Komitet Sterujący. Obok wykorzystania istniejących mechanizmów i instrumentów prawnych i programowych, jednym z głównych założeń Programu oraz zadań Komitetu Sterującego jest określenie i przygotowanie nowych inicjatyw legislacyjnych, programowych i finansowych służących realizacji Programu oraz osiągnięcia jego celów.