Zrównoważony rozwój terenów miejskich
ESPON jest programem obejmującym wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz Wielką Brytanię, Lichtenstein, Islandię, Norwegię i Szwajcarię. We współpracy z wieloma ośrodkami akademickimi i instytucjami badawczymi eksperci ESPON biorą udział w tworzeniu i wdrażaniu polityk wspólnotowych.
Jedną z najważniejszych jest obecnie polityka klimatyczna, zakładająca ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. o co najmniej 55 proc. w porównaniu z poziomem z 1990 r. Z kolei do 2050 r. Europa ma stać się pierwszym na świecie kontynentem neutralnym dla klimatu. Europejski Zielony Ład jest finansowany ze środków stanowiących 1/3 kwoty 1,8 bln euro przeznaczonej na inwestycje w ramach planu odbudowy NextGenerationEU oraz z siedmioletniego budżetu UE.
Jak zauważają eksperci ESPON, kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów klimatycznych Wspólnoty ma zrównoważony rozwój terenów miejskich.
„Obecnie ponad 70 proc. mieszkańców Unii Europejskiej żyje w miastach i prognozujemy dalszy wzrost populacji na terenach zurbanizowanych. Ich mieszkańcy są wyjątkowo narażeni na postępujące zmiany klimatyczne - miasta są >>wyspami ciepła<<, co potęguje efekt upałów, mają też ograniczoną zdolność absorpcji nadmiarów wody opadowej skutkującą podtopieniami. Rosnące zagęszczenie ludności oznacza również wzrost emisji CO2 w wyniku natężenia ruchu drogowego i nadmiernego zużycia energii” - czytamy w analizie ESPON.
Konkurs „Zielona Stolica Europy”
Konkurs „Zielona Stolica Europy” jest jednym z narzędzi dopingujących władze rozrastających się metropolii w prowadzeniu proekologicznej polityki rozwojowej. Tytuł, przyznawany przez Komisję Europejską od 2010 roku miastom powyżej 100 tys. mieszkańców, wiąże się z nagrodą w wysokości 600 tys. euro.
Kandydaci są oceniani w 12 kategoriach uwzględniających m.in. działania na rzecz ograniczenia hałasu, gospodarowania wodą czy ochrony przyrody i bioróżnorodności. Do tej pory laureatami zostały m.in. Sztokholm, Hamburg, Lizbona. Zieloną Stolicą 2021 jest fińskie Lahti, natomiast za rok wyróżnieniem cieszyć się będzie Grenoble we Francji.
W rywalizacji o tytuł Zielonej Stolicy Europy 2023 do finałowej szesnastki awansowały Warszawa, Rzeszów, Gdańsk i Kraków. Choć ostatecznie wygrała stolica Estonii, to wysokie noty największych polskich miast w konkursie dotyczącym wdrażania proekologicznych rozwiązań pokazują, jak długą drogę przebyły one w ciągu ostatnich dekad. Transformacja ustrojowa zastała bowiem zurbanizowane obszary kraju zdominowane przez cement i beton, gdzie parki, skwery czy tereny rekreacyjne pełniły jedynie symboliczne funkcje.
Udział terenów zieleni w polskich miastach
Obecnie średni udział terenów zieleni w polskich miastach wynosi 50 proc. Na czele rankingu przygotowanego przez Obserwatorium Polityki Miejskiej Instytutu Rozwoju Miast i Regionów znalazły się Koszalin, Zielona Góra oraz Kielce. Z kolei największą dostępnością zieleni, rozumianą jako udział osób z dostępem do terenów zieleni w obrębie kilkuminutowego spaceru, pochwalić się mogą Rzeszów oraz Ruda Śląska. Natomiast w Chorzowie znajduje się największy park miejski w Polsce i jeden z największych w Europie, którego powierzchnia wynosi 620 ha.
Działania klimatyczne miast
W analizie eksperci ESPON opisali działania klimatyczne miast, które w poprzednich latach docierały do finału konkursu „Zielona Stolica Europy”. Stanowią one zbiór rekomendacji i dobrych praktyk czyniących aglomeracje miejskie bardziej komfortowymi i przyjaznymi.
· Lizbona, Portugalia - jako pierwsza stolica w Europie podpisała w 2016 roku „Nowe Porozumienie Burmistrzów w Sprawie Zmian Klimatu i Energii”, uprzednio redukując emisję CO2 o 50 proc. w stosunku do 2002 roku. Lizbona konsekwentnie inwestuje w jedną z największych na świecie sieci punktów ładowania pojazdów elektrycznych, a 39 proc. miejskiej floty samochodowej to pojazdy elektryczne. Dzięki staraniom władz miasta 93,3 proc. mieszkańców Lizbony mieszka w odległości mniejszej niż 300 m od środków transportu publicznego, a 76 proc. - w promieniu 300 m od zielonych obszarów miejskich.
· Ljubljana, Słowenia - we współpracy z mieszkańcami i organizacjami społecznymi władze miasta od 2011 roku przekształcają wielohektarową działkę w samym sercu stolicy, w pobliżu ulicy Resljeva, w przestrzeń społeczną przeznaczoną na miejskie ogrody, spotkania towarzyskie, edukację i kulturę. Projekt ma na celu promocję ogrodnictwa miejskiego, jak również aktywne włączanie obywateli w podejmowanie decyzji dotyczących planowania, rozwoju i zarządzania przestrzenią miejską.
· Bolonia, Włochy - podobnie jak wiele miast południowoeuropejskich miasto boryka się z suszą, ekstremalnymi temperaturami i niedoborem wody w wyniku zmian klimatycznych. W ramach miejskiego projektu GAIA lokalne firmy mogą obliczyć ilość dwutlenku węgla zaangażowanego w ich procesach i usługach, a następnie sfinansować zakup określonej liczby sadzonek drzew neutralizujących ich emisyjność. Dzięki staraniom władz miejskich uczestnictwo w programie ma charakter prestiżowy i wzmacnia pozytywny odbiór społeczny zaangażowanych w niego marek.
ESPON przypomina, że ochrona środowiska oraz rozwój w zieloną i niebieską infrastrukturę to jedno z najważniejszych elementów krajowych planów odbudowy po pandemii COVID-19. Polska, po zatwierdzeniu jej planu przez Komisję Europejską, planuje przeznaczyć 37 proc. otrzymanej kwoty na zieloną transformację i ekologiczny transport.
Również w propozycjach rządowego programu Polski Ład zawarto wiele działań z zakresu „zazieleniania miast” m.in. inwestycje w ekologiczne tabory, nisko- i zeroemisyjne autobusy czy rozbudowę infrastruktury ładowania i tankowania samochodów elektrycznych lub wodorowych.