Bank umorzył część kredytu mieszkaniowego. Czy trzeba zapłacić podatek?

Zasadniczo umorzony kredyt jest opodatkowany PIT

Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2647 ze zm. - dalej także jako "ustawa o PIT") stoi na gruncie zasady powszechności opodatkowania, jest zapisana w art. 9 ust. 1 tej ustawy, który brzmi:
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Podatek dochodowy (PIT) płaci się od dochodu, który jest definiowany jako różnica między opodatkowanymi przychodami a kosztami uzyskania tych przychodów (art. 9 ust. 2 ustawy o PIT).

A zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT, przychodami są – co do zasady - otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Jak tłumaczy Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 20 października 2023 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.587.2023.3.DA): Za przychody podatkowe mogą być uznane tylko takie świadczenia, które są określonym przyrostem majątkowym (zarówno zwiększającym aktywa, jak i zmniejszającym pasywa) o charakterze definitywnym, niemające charakteru zwrotnego.

Zatem umorzona część (lub całość) kredytu mieszkaniowego jest – zdaniem organów podatkowych -  przychodem w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o PIT z tytułu nieodpłatnych świadczeń klasyfikowany do przychodów z tzw. innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.

Rozporządzenie o zaniechanie poboru podatku od umorzonych kredytów mieszkaniowych

Na podstawie wyżej wskazanych przepisów przzychód uzyskany z umorzenia kredytu jest co do zasady opodatkowany podatkiem PIT. Ale od razu trzeba wskazać, że Minister Finansów w rozporządzeniu z 11 marca 2022 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe zaniechał poboru podatku od niektórych kredytów mieszkaniowych. Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie art. 22 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej.

W tym rozporządzeniu Minister Finansów zaniechał poboru podatku dochodowego od osób fizycznych od kwot:

1) umorzonych osobie fizycznej wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego, w przypadku gdy: 
a) kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej, a w przypadku więcej niż jednego kredytu mieszkaniowego – gdy kredyty mieszkaniowe zostały zaciągnięte na realizację wyłącznie jednej inwestycji mieszkaniowej, oraz 
b) osoba fizyczna będąca stroną umowy kredytu mieszkaniowego nie korzystała z zaniechania poboru podatku od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej niż określona w lit. a inwestycji mieszkaniowej; 
2) otrzymanych przez osobę fizyczną świadczeń z tytułu kredytu mieszkaniowego udzielonego w walucie obcej lub w złotych, lecz nominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, w związku z powstaniem przychodu z tytułu zastosowania ujemnego oprocentowania. 

Kwoty ww. umorzonych wierzytelności, o których mowa w pkt 1, obejmują: 
1) kwoty kredytu mieszkaniowego (kapitału); 
2) odsetki, w tym odsetki skapitalizowane, i prowizje; 
3) opłaty, jeżeli ich poniesienie przez kredytobiorcę było niezbędne do zawarcia umowy kredytu mieszkaniowego, z wyjątkiem kosztów usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń. 

W myśl art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o PIT:

Za wydatki poniesione na cele, o których mowa w ust. 1 pkt 131, uważa się wydatki poniesione na:
a)  nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem,
b)  nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie,
c) nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, prawa użytkowania wieczystego takiego gruntu lub udziału w takim prawie, w tym również z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, oraz nabycie innego gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, jeżeli w okresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 131, grunt ten zmieni przeznaczenie na grunt pod budowę budynku mieszkalnego,
d)  budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego,
e) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adaptację na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkalnego, jego części, własnego lokalu niemieszkalnego lub własnego pomieszczenia niemieszkalnego
-  położonych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej.

Przez jedną inwestycję mieszkaniową, o której mowa wyżej, rozumie się inwestycję, której celem jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych: 
1) jednego gospodarstwa domowego albo 
2) więcej niż jednego gospodarstwa domowego, w przypadku gdy osoby fizyczne mające zajmować wspólnie jeden budynek mieszkalny, nie mniej niż jedna osoba fizyczna z każdego takiego gospodarstwa, są osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.

A przez jedno gospodarstwo domowe, o którym mowa, rozumie się gospodarstwo prowadzone przez osobę fizyczną zajmującą jeden lokal mieszkalny albo jeden budynek mieszkalny jednorodzinny, samodzielnie lub wspólnie z innymi osobami stale z nią zamieszkującymi i gospodarującymi. 

Jeżeli stroną umowy kredytu mieszkaniowego na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej, są co najmniej dwie osoby fizyczne, zaniechanie poboru podatku ma zastosowanie wyłącznie do osób będących stroną umowy kredytu mieszkaniowego, które nie korzystały z zaniechania poboru podatku od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej inwestycji mieszkaniowej.

Warto też wskazać, że ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o kredycie mieszkaniowym, należy przez to rozumieć kredyt, który został: 
1) udzielony przed dniem 15 stycznia 2015 r. przez podmiot, którego działalność podlega nadzorowi państwowego organu nadzoru nad rynkiem finansowym, uprawniony do udzielania kredytów na podstawie odrębnych ustaw regulujących zasady funkcjonowania takich podmiotów, oraz 
2) zabezpieczony w postaci hipoteki ustanowionej na nieruchomości lub udziale w nieruchomości lub prawie wieczystego użytkowania gruntu lub udziale w takim prawie, lub spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego lub udziale w takim prawie, lub prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziale w takim prawie, oraz 
3) zaciągnięty na wydatki, o których mowa w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o PIT. 

Dyrektor KIS w ww. interpretacji zaznacza, ze zaniechanie poboru podatku dochodowego od osób fizycznych będzie miało zastosowanie tylko wówczas, gdy ugoda z bankiem, na mocy której dojdzie do umorzenia wierzytelności, zostanie zawarta w okresie obowiązywania rozporządzenia, tj. do 31 grudnia 2024 r.

A warto też zauważyć, że dochody, od których zaniechano poboru podatku nie muszą (ani nie mogą) być wykazywane w zeznaniach rocznych PIT i nie podlegają opodatkowaniu oraz zgłoszeniu do urzędu skarbowego.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 marca 2022 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe - Dz.U. 2022 poz. 592; ostatnia zmiana: Dz.U. 2022 poz. 2743.

Paweł Huczko