Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał 14 grudnia 2023 r., wyrok w kolejnej „polskiej” sprawie dotyczącej kredytów frankowych (tj. kredytów hipotecznych indeksowanych kursem CHF). Chodzi o sprawę o sygn. C-28/22 Getin Noble Bank, dotyczącą przedawnienia roszczeń restytucyjnych.
- TSUE wskazuje od kiedy biegnie początek 3 letniego okresu przedawnienia
- Stanowisko Związku Banków Polskich
TSUE rozstrzygnął w tym wyroku w nim pytania prejudycjalne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 19 listopada 2021 r.
TSUE wskazuje od kiedy biegnie początek 3 letniego okresu przedawnienia
Jak wskazał Rzecznik Finansowy, najistotniejsze znaczenie mają w tym wyroku wyjaśnienia TSUE dotyczące rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń banku wynikających z nieważności umowy frankowej. Ten wyrok TSUE, jest korzystny z punktu widzenia ochrony klientów instytucji finansowych będących konsumentami, ponieważ po pierwsze, niweluje rozbieżne stanowiska polskich sądów co do tego zagadnienia, a po drugie, jasno formuje korzystne dla konsumentów-kredytobiorców stanowisko, zgodnie z którym zrównuje początek biegu terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych, wynikających z nieważności umowy z powodu zawartych w niej klauzul abuzywnych, dla konsumentów oraz tych instytucji.
Zdaniem TSUE różne terminy przedawnienia przewidziane z tych stron umowy frankowej tworzą asymetrię środków prawnych, która narusza zasadę skuteczności ochrony przewidzianej w dyrektywie. Trybunał zniwelował w ten sposób skutki niekorzystnej dla konsumentów wykładni przyjętej przez Sąd Najwyższy (7) w uchwale z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, zgodnie z którą termin przedawnienia roszczeń przedsiębiorcy rozpoczyna bieg dopiero od dnia uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność umowy kredytu hipotecznego. Ponadto TSUE uznał, że taka asymetria narusza nie tylko unijną zasadę skuteczności, ale i podważa skutek zniechęcający przewidziany dyrektywą Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej dyrektywa 93/13), ponieważ zachęca bank, w następstwie pozasądowej reklamacji konsumenta, do pozostania bezczynnym lub do wydłużenia etapu pozasądowego poprzez przedłużenie negocjacji, aby termin przedawnienia roszczeń konsumenta upłynął.
W konsekwencji Trybunał orzekł wyroku w sprawie Getin Noble Bank (Przedawnienie roszczeń restytucyjnych), C-28/22, że wykładnia sądowa prawa krajowego, taka jak przyjęta przez Sąd Najwyższy (7) w uchwale z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, zgodnie z którą w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem z uwagi na zawarte w tej umowie nieuczciwe warunki (niedozwolone postanowienia umowne), termin przedawnienia roszczeń tego przedsiębiorcy wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg dopiero od dnia, w którym staje się ona tzw. trwale bezskuteczna, podczas gdy termin przedawnienia roszczeń tego konsumenta wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze warunku powodującego tę nieważność – nie jest zgodna z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności.
Zatem - zdaniem TSUE - termin przedawnienia roszczeń banku nie może rozpoczynać biegu później niż termin przedawnienia dla roszczeń kredytobiorcy (konsumenta).
Ponadto z wyroku TSUE wynika, że bank, w przypadku braku możliwości dalszego obowiązywania umowy po wyeliminowaniu z niej klauzul abuzywnych, nie może powoływać się na prawo zatrzymania, co do pobranych od konsumenta odsetek za opóźnienie, za okres od otrzymania przez bank wezwania do zwrotu świadczeń oraz uzależniać ich zwrotu od przedstawienia przez tego konsumenta oferty zwrotu kapitału, który to otrzymał od banku. Przy czym dotyczy to sytuacji, w której wykonanie przez bank prawa zatrzymania spowodowałoby utratę przez konsumenta prawa do uzyskania ustawowych odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na bank do wykonania świadczenia.
W niniejszym wyroku Trybunał wyjaśnił również, że bank, który zawarł umowę kredytu hipotecznego z konsumentem, nie ma obowiązku sprawdzenia, czy ten konsument ma wiedzę o skutkach usunięcia klauzul abuzywnych lub o niemożności zachowania mocy wiążącej owej umowy w przypadku usunięcia tych klauzul.
Pytania prejudycjalne w sprawie Getin Noble Bank (Przedawnienie roszczeń restytucyjnych), C-28/22, zostały skierowane w konkretnym stanie faktycznym, jednak wyrok ten ma istotne znaczenie dla wszystkich konsumentów-kredytobiorców, którzy zawarli umowę kredytu denominowanego lub indeksowanego do kursu waluty obcej, zawierającą niedozwolone postanowienia umowne, które nie były indywidualnie negocjowane. Niewątpliwie zrównanie przez TSUE rozpoczęcia biegu terminu termin przedawnienia i dla klientów, i dla banków, spowoduje w praktyce przede wszystkim zmianę dotychczasowej strategii działań banków, ponieważ w interesie obu stron będzie jak najszybsze rozstrzygnięcie sporu frankowego. Rozstrzygnięcie TSUE może mieć istotny wpływ także na inne umowy zawierane z konsumentami, w których przedsiębiorca sformułował niedozwolone postanowienia umowne, które nie były indywidualnie negocjowane.
Źródło: wyrok TSUE z 14 grudnia 2023 r. sygn. C-28/22.
Stanowisko Związku Banków Polskich
W komunikacie z 14 grudnia 2023 r. Związek Banków Polskich, komentując ww. wyrok TSUE stwierdził, że z tego wyroku wynika, iż roszczenia banków nie są przedawnione, a TSUE oczekuje wzajemnego rozliczenia świadczeń stron.
Jak zauważył ZBP, TSUE ponownie nie wypowiedział się o początku biegu przedawnienia roszczeń banków - zaznaczył jedynie, że nie może on biec od daty prawomocnego wyroku. Trybunał wskazał, że termin przedawnienia musi być symetryczny dla obu stron. W związku z tym termin przedawnienia roszczeń klientów nie może rozpocząć się wcześniej niż termin banków.
Zdaniem ZBP, istotne jest, że TSUE potwierdził sankcję trwałej bezskuteczności. Oznacza to, że termin przedawnienia dla obu stron należy liczyć od złożenia przez klienta wyraźnego oświadczenia, że zna konsekwencje upadku umowy. Jest to zgodne z dotychczasowym orzecznictwem polskich sądów po uchwale 7 sędziów SN z 7 maja 2021 r.
TSUE nie zakwestionował co do zasady zarzutu zatrzymania. Zaznaczył jedynie, że podniesienie zarzutu zatrzymania nie wstrzymuje naliczania odsetek.
Jak podsumował Związek Banków Polskich - ten wyrok TSUE świadczy o tym, że roszczenia banku i klienta nie powinny być traktowane jako przedawnione i muszą być rozliczone.